Πολιτιστικό απόθεμα στα δίχτυα της πελατείας

Η ανασκαφή στον τάφο της Αμφίπολης έφερε στο φως πολύτιμα ευρήματα αλλά και μια νοσηρή νοοτροπία, σε ό,τι αφορά την πολιτική και επικοινωνιακή διαχείριση της αρχαιολογίας. Η ανασύσταση του παρελθόντος έχει ασφαλώς ισχυρές συμβολικές προεκτάσεις κατά τη συγκρότηση της συλλογικής μνήμης και της εθνικής ταυτότητας. Είναι γνωστές οι χρήσεις και οι καταχρήσεις της ιστορίας, η σκοπούμενη σύμφυρση μυθικών και ιστορικών αφηγήσεων, η υπερερμηνεία ή και η διαστρέβλωση των πραγματολογικών στοιχείων, ακόμη και η απόκρυψή ή η αλλοίωση τεκμηρίων, για πολιτικούς και εθνικιστικούς σκοπούς.

Δεν εστιάζουμε όμως σε αυτό το πεδίο το βλέμμα μας. Η επικοινωνιακή κωμικοτραγωδία της Αμφίπολης ανέδειξε και τέτοια στοιχεία, δηλαδή καλλιέργεια προσδοκιών για λαϊκή κατανάλωση, υπεραναπλήρωση, μετατόπιση της πολιτικής ατζέντας. Αλλά έδειξε επίσης και κυρίως την υπερσυγκεντρωτική, αραχνιασμένη και αδιαφανή λειτουργία της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Πολιτισμού, αυτής που ουσιαστικά παρέκαμψε την επιστημονική συζήτηση και διόρισε εξωϋπηρεσιακό «εκπρόσωπο τάφου». Μιλάμε για την κυρία Λίνα Μενδώνη, μόνιμη γενική γραμματέα του υπουργείου, από τα τέλη της δεκατίας ’90 έως σήμερα, με ένα διάλειμμα κατά τη θητεία του Χρ. Ζαχόπουλου.

Η κ. Μενδώνη, αρχαιολόγος η ίδια, έχει καταφέρει να φαίνεται απαραίτητη στους εκάστοτε υπουργούς Πολιτισμού, ελάχιστοι εκ των οποίων φθάνουν ενήμεροι για το έργο του του υπουργείου ή δεν προλαβαίνουν να ενημερωθούν. Αλλωστε το ΥΠΠΟ δεν θεωρείται πρωτοκλασάτο παραγωγικό υπουργείο, με δυνατότητες άσκησης ηχηρής πολιτικής και εξυπηρέτησης μεγάλων πελατειακών δικτύων· δεν έχει καν σοβαρό προϋπολογισμό. Μόνη δύναμή του ήταν η εποπτεία του αθλητισμού κα κυρίως τα παχυλά έσοδα από τον ΟΠΑΠ, που μοιράζονταν εκτός κωδικών εθνικού προϋπολογισμού, απευθείας από τα υπουργικό γραφείο. Αλλά με την ιδιωτικοποίηση του ΟΠΑΠ, χάθηκαν και αυτοί οι ειδικοί λογαριασμοί.

Στο υπουργείο έχει απομείνει η διαχείριση του εθνικού συμβολικού κεφαλαίου: της πολιτιστικής κληρονομιάς και της σύγχρονης τέχνης. Βέβαια και η διαχείριση των εσόδων από τη λειτουργία, την αξιοποίηση και τις πωλήσεις των μνημείων και μουσείων, με ό,τι περίπου ασχολείται το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων (ΤΑΠΑ). Και η διαχείριση των ΕΣΠΑ, κεντρικά και περιφερειακά, ύψους περίπου 750 εκατ. ευρώ ― πεδίο διόλου ευκαταφρόνητο, παρότι δεν υπάρχει ολοκληρωμένο τομεακό πρόγραμμα. Ειδικά στο ΕΣΠΑ Αττικής, είδαμε εντάξεις πολυδάπανων έργων από αστείους ή πάμπλουτους ιδιωτικούς φορείς.

Το ΤΑΠΑ και τα κοινοτικά προγράμματα (τώρα ΕΣΠΑ, από του χρόνου ΣΕΣ) είναι τα χρηματοδοτικά και αναπτυξιακά εργαλεία του υπουργείου-μπουτίκ. Αλλά και τα εργαλεία για πελατειακές εξυπηρετήσεις. Μέσω του ΤΑΠΑ εξασφαλίζεται σταθερή ρευστότητα χρήματος, με λαμπρές προοπτικές αύξησης, δεδομένης της σταθερά αυξητικής πορείας του τουρισμού και της διαχρονικής ελκυστικότητας του ελληνικού πολιτιστικού προϊόντος. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο περίφημο μέιλ που απέστειλε ο υπουργός Οικονομικών Γκ. Χαρδούβελης προς την τρόικα, εκτιμάται ότι τα έσοδα του υπουργείου, από πωλητέα, εισιτήρια χώρων-μουσείων και ηλεκτρονικά εισιτήρια, μπορούν να πολλαπλασιαστούν: από περίπου 50 εκατ. ευρώ σήμερα, να φτάσουν τα 400 εκατ. ευρώ. Η εκτίμηση στηρίζεται στις σχετικές αναπτυξιακές μελέτες της McKinsey και του ΙΟΒΕ.

Τι έχει γίνει κατά τα παρελθόντα προ κρίσης έτη για την ανάπτυξη του ΤΑΠΑ; Πολύ λίγα επί της ουσίας: Γραφειοκρατικές αγκυλώσεις, μικροσυντεχνιασμός και πελατειακά δίκτυα το καθήλωναν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η λειτουργία των αρχαιολογικών χώρων και μουσείων, που τόσο πολύ συζητείται· ιδίως για τα προβλήματα φύλαξης και ωραρίων επίσκεψης την τουριστική περίοδο. Υπεύθυνοι για τη φύλαξη και το ωράριο είναι οι κατά τόπους αρχιφύλακες, οι οποίοι διευκολύνουν και γκρουπ επισκεπτών πέραν των τυπικών ωραρίων, με ανάλογα φιλοδωρήματα. Οι αρχιφύλακες λοιπόν είναι οι μόνοι υπάλληλοι που δεν ορίζονται από διευθυντές και κατά την υπηρεσιακή ιεραρχία, αλλά απευθείας από τον υπουργό! Το ΤΑΠΑ είναι υπεύθυνο και για την έκδοση του επιστημονικού Αρχαιολογικού Δελτίου, στο οποίο παρουσιάζονται τα ευρήματα των αρχαιολόγων: το Δελτίο έχει να εκδοθεί από το 2004-05…

Τι έγινε τα χρόνια των μεταρρυθμίσεων του μνημονίου; Το καλοκαίρι άρχισε να εφαρμόζεται ο νέος Οργανισμός του υπουργείου, ο οποίος συγχωνεύει και καταργεί διευθύνσεις και εφορείες αρχαιοτήτων, καταργεί 500 κενές οργανικές θέσεις, καταργεί τα τμήματα εκθέσεων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων στα μουσεία κ.λπ. ― γενικά συμπτύσσει και συρρικνώνει. Μεγάλο θύμα του νέου Οργανισμού είναι η Αρχαιολογική Υπηρεσία, η παλαιότερη επιστημονική υπηρεσία του ελληνικού κράτους. Ολοι οι επιφανείς αρχαιολόγοι έχουν ξεσηκωθεί εναντίον αυτής της αποδόμησης, όπως κατεδείχθη και σε εκτενή έρευνα της «Κ» (16.11.2014). Γιατί; Ο αυστηρός επιστήμων και σεβαστός απ’ όλους γραμματέας της Αρχαιολογικής Εταιρείας και της Ακαδημίας Αθηνών, Βασ. Πετράκος, έφτασε να πει στην Καθημερινή: «Η αρχαιολογία έχει ορισμένα ‘’φιλέτα’’, τα οποία κάποιοι θέλουν να εκμεταλλευτούν, να τα περάσουν σε ιδιώτες».

Ενα πιθανό μοντέλο ιδιωτικοποίησης είναι το Μουσείο Ακροπόλεως, προικισμένο όχι μόνο με κτίριο και όνομα, αλλά και με ευέλικτο αυτοτελή οργανισμό, που δεν δηλώνει ούτε μοιράζεται τους πόρους του και έχει στελεχωθεί πελατειακά. Ή ημιδιαφανείς αναθέσεις έργων-φιλέτων με τη μέθοδο του outsourcing.

Διεθνώς αναγνωρισμένοι αρχαιολόγοι και έμπειρα στελέχη του υπουργείου επισημαίνουν ότι η πολιτιστική κληρονομιά μπορεί να αποδώσει μεγάλο πλούτο, να βοηθήσει τον τουρισμό και το εθνικό εισόδημα, και ταυτόχρονα να διαφυλαχθεί και αναπτυχθεί όπως του αρμόζει. Αναγκαία προϋπόθεση: το αυστηρό, διαφανές πλαίσιο σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, για προστασία του δημόσιου συμφέροντος και αποδοτικότητα. Υποδεικνύουν επίσης ότι λόγω των πρόσφατων αλλοπρόσαλλων μεταθέσεων εφόρων και διευθυντών κινδυνεύουν να μην ολοκληρωθούν ομαλά τα ώριμα έργα ΕΣΠΑ, ενώ δεν υπάρχει συντονισμένη στρατηγική για ένταξη νέων έργων στο καινούργιο ΣΕΣ 2014-2020.

Η πολιτιστική κληρονομιά είναι ανεκτίμητο συμβολικό κεφάλαιο, αλλά και πηγή πλούτου. Εχει κακοπάθει, από πελατειακά δίκτυα, ολιγωρία, ιδιοτέλεια, συντεχνιασμό. Το μνημόνιο ήρθε τελευταίο.

Ο τύπος και η ουσία στο ΕΣΠΑ Πολιτισμού

Στο κυριακάτικο φύλλο της «Κ» αναφερθήκαμε στην επιχορήγηση μέσω ΕΣΠΑ μιας δράσης της μουσικοχορευτικής ομάδας Ηχόδραμα, ύψους 329 χιλ. ευρώ. Η δράση είναι το έργο The Cave (38 παραστάσεις) και 5 κύκλοι σεμιναρίων χορού, σε 21 μήνες. Το ύψος της επιχορήγησης μάς φάνηκε εξαιρετικά υψηλό σε σχέση με τη συγκεκριμένη παραγωγή, ενός άσημου οργανισμού, και σε σχέση με τα ποσά που λαμβάνουν άλλοι, καταξιωμένοι, καλλιτεχνικοί οργανισμοί με πολλαπλάσιες δυνατότητες παραγωγής.

Η υπουργική απόφαση έφερε την υπογραφή της γεν. γραμματέως Πολτισμού κ. Λίνας Μενδώνη, η οποία έσπευσε ευγενικά να μας ενημερώσει περαιτέρω. Στο πακέτο εγγράφων που απέστειλε, περιλαμβάνεται και ενημερωτικό σημείωμα της αρμόδιας Ειδικής Υπηρεσίας Τομέα Πολιτισμού (ΕΥΤΟΠ). Τι μαθαίνουμε επιπλέον;

Πρώτα, τα τυπικά αλλά και κρίσιμα. Τις πολιτιστικές επιχορηγήσεις μέσω ΕΣΠΑ δεν ορίζει ανεξάρτητη γνωμοδοτική επιτροπή, η οποία εισηγείται στον υπουργό· τις προτάσεις εξετάζει η Επιτροπή Παρακολούθησης ΕΣΠΑ, βάσει προκαθορισμέων και εγκεκριμένων κριτηρίων, και εν συνεχεία τις αξιολογεί ειδική επιτροπή από όλους τους προϊσταμένους της Γενικής Διευθυνσης Σύγχρονου Πολιτισμού. Φαίνεται τεχνοκρατικό και ουδέτερο. Είναι;

Εν προκειμένω, τα κριτήρια ενέκρινε εγγράφως μόνο ένα μέλος από τα 39 μέλη της Επιτροπής Παρακολούθησης, οι δε 37 αποχές (ή αμέλειες) προσμετρήθηκαν ως θετικές ψήφοι, βάσει κανονισμού. Θετική μετρήθηκε και η ψήφος του Περιφερειάρχη Αττικής, Γιάννη Σγουρού. Ακολούθως η πρόταση έργου αξιολογήθηκε από την επιτροπή διευθυντών, για το αν υπάγεται στον γενικότερο σχεδιασμό της Γεν. Γραμ. Πολιτισμού. Η επιτροπή ενέκρινε την πρόταση μαζί με άλλες 18 προτάσεις, που απορροφούν κονδύλι 7 εκατ. ευρώ. Αυτή η επιτροπή όχι μόνο αποφασίζει αν υπάγεται στον σχεδιασμό της η πρόταση, αλλά μπορεί και να την απορρίψει ή να περικόψει τον προτεινόμενο προϋπολογισμό. Οπερ και εγένετο: το Ηχόδραμα ζητούσε 697 χιλ. ευρώ, αλλά η επιτροπή μείωσε τον προϋπολογισμό σε 464.800 και εκταμίευσε τελικά 355.000.

Αρα: η μία επιτροπή (δεν ξέρουμε ποια μέλη της) δεν έστερξε να εγκρίνει τα κριτήρια, αλλά η πρόταση τυπικά πέρασε· η άλλη επιτροπή υποδιπλασίασε τον προϋπολογισμό. Επομένως, οι επιτροπές, ιδίως η της Γ.Γ. Πολιτισμού, αν το επιθυμούν, μπορούν να εξετάσουν την ουσία κάθε πρότασης, να περικόψουν τον προϋπολογισμό ή και να την απορρίψουν. Εδώ, ενέκριναν 355.000 για μία (1) μουσικοχορευτική παραγωγή και πέντε σεμινάρια. Η ΕΥΤΟΠ μάλιστα μάς ενημερώνει ότι η εγκεκριμένη δαπάνη δεν αφορά αμοιβή της ομάδας Ηχόδραμα, αλλά αμοιβές χορευτών, χορογράφων και λοιπών συντελεστών. Αλλά όπως δημοσιεύεται, οι κυρίες Δανιέλα και Φαίδρα Πισιμίση είναι χορογράφοι, δραματουργοί και χορεύτριες, ο κ. Ιωάννης Πισιμίσης μουσικοσυνθέτης. Μήπως αυτά τα πρόσωπα συμμετέχουν στην ομάδα Ηχόδραμα;

Με ανάλογο τρόπο, εικάζουμε, εξετάστηκαν και οι άλλες προτάσεις οργανισμών, από τις συνολικά 18 εγκριθείσες. Ανάμεσά τους σημαντικοί εποπτευόμενοι οργανισμοί, με καλλιτεχνικό έργο, όπως το Φεστιβάλ Αθηνών κ.ά., αλλά και εμπορικοί φορείς και κοινωφελή ιδρύματα μαικήνων τα οποία αντλούν κοινοτικούς και εθνικούς, δηλαδή δημόσιους, πόρους στα χρόνια της πτωχευμένης Ελλάδας. Για βελτίωση πολιτιστικών υπηρεσιών.

Πλιάτσικο με ΕΣΠΑ

Μία ομάδα μουσικοχορευτικών δρώμενων επιχορηγείται με 329.000 ευρώ από τη γενική γραμματεία Πολιτισμού. Η δράση της ομάδας Ηχόδραμα εντάσσεται στο ΕΣΠΑ Περιφέρειας Αττικής για το έργο «Βελτίωση πολιτιστικών υπηρεσιών στην Αττική και προβολή του σύγχρονου πολιτισμού μέσω παραγωγής, προβολής και παρουσίασης χοροθεατρικών και μουσικοχορευτικών παραστάσεων εμπνευσμένων από την ελληνική ιστορία και παράδοση και παρουσιαζόμενων με σύγχρονα μέσα, καθώς επίσης και μέσω διοργάνωσης σεμιναρίων σύγχρονου χορού».

Το σκεπτικό για το έργο το αντιγράφω από τη δημοσιευμένη απόφαση της γεν. γραμματείας Πολιτισμού στον κόμβο Διαύγεια. Η απόφαση, με ημερομηνία 2 Μαΐου 2013, φέρει την υπογραφή της γεν. γραμματέως Λίνας Μενδώνη.

Ποια είναι η ομάδα Ηχόδραμα; Στον ιστότοπό της αναφέρεται ότι ιδρύθηκε το 2006 και μέχρι σήμερα έχει παρουσιάσει τέσσερις παραγωγές, εκ των οποίων η τελευταία, το χορόδραμα The Cave, παρουσιάζεται αυτές τις μέρες στο Ιδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης. Τι κάνει τη συγκεκριμένη ομάδα τόσο σημαντική, ώστε να επιχορηγηθεί με 329 χιλ. ευρώ; Κανείς από τους ανθρώπους του χορού που ρωτήσαμε δεν γνωρίζει κάτι γι’ αυτή την καλλιτεχνική εταιρεία.

Από το δημοσιευμένο υλικό στον ιστότοπο προκύπτει ότι στην τελευταία παραγωγή, τρία πρόσωπα με το επώνυμο Πισιμίση, οι κ. Φαίδρα, Δανιέλα και Γιάννης, είναι υπεύθυνα για τη δραματουργία, τη χορογραφία και τη μουσική, δηλαδή σχεδόν για όλα. Εικάζεται όθεν ότι η ομάδα είναι λίγο–πολύ οικογενειακή υπόθεση.

Είναι πολλά άραγε τα 329 χιλιάδες ευρώ; Εξωφρενικά πολλά. Για να αντιληφθούμε το ποσόν στο πλαίσιο των καλλιτεχνικών παραγωγών και των επιχορηγήσεων, ας δούμε τα εξής στοιχεία. Την περίοδο 2009-10, το σύνολο των επιχορηγήσεων του υπουργείου προς 23 ομάδες χορού ήταν 468 χιλ. ευρώ. Το 2011, σύμφωνα με τον ιστότοπο του υπουργείου, επιχορηγήθηκε μόνο το Σωματείο Ελλήνων Χορογράφων, με 60 χιλ. Το 2012 επιχορηγήθηκαν πάλι το Σωματείο με 50 χιλ. και το Κέντρο Ισιδώρας Ντάνκαν με 10 χιλ. ευρώ.

Στο θέατρο: Το 2012 η επιχορήγηση ήταν 2,015 εκατομμύρια ευρώ για 67 θιάσους με 89 παραγωγές. Τα παλαιότερα και πιο παραγωγικά σχήματα έλαβαν από 50 έως 95 χιλ. ευρώ. Οι περισσότεροι θίασοι αρκέστηκαν στις 20 χιλ. έκαστος. Η Νέα Σκηνή του Λευτέρη Βογιατζή επιχορηγήθηκε με 60.000. Σημειωτέον: Ολες οι επιχορηγήσεις εδόθησαν μεν με υπουργική απόφαση, αλλά κατόπιν ενδελεχούς έρευνας από γνωμοδοτική επιτροπή, που εξέδωσε αναλυτικό σκεπτικό.

Θυμίζουμε: Το Ηχόδραμα επιχορηγήθηκε με 329 χιλιάδες ευρώ. Αν δεν έχει γίνει ακόμη αντιληπτό το ποσόν, ας συνυπολογιστούν και αυτά: Ο προϋπολογισμός του εμβληματικού και γιγάντιου Διεθνούς Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου είναι περίπου 3 εκατ. ευρώ. Το δε καταξιωμένο και μοναδικό στη χώρα Διεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας έλαβε από το ΕΣΠΑ για τρία χρόνια περίπου 1 εκατ. ευρώ.

Γνωρίζουμε ότι η κρίση έχει πλήξει τον κόσμο του χορού και του θεάτρου, όπως και κάθε άλλο καλλιτεχνικό και επαγγελματικό χώρο. Στο Σπίτι του Ηθοποιού χορηγείται συσσίτιο σε ανέργους. Η ορχήστρα Καμεράτα βρίσκεται στα πρόθυρα της διάλυσης· το ιστορικό Ωδείο Αθηνών χαροπαλεύει. Τα διεθνή μουσικά φεστιβάλ Ναυπλίου και Αίγινας των Γ. Βακαρέλη και Ντόρας Μπακοπούλου εκλιπαρούν για στήριξη. Με ποιο κριτήριο η κυβέρνηση, με την υπογραφή της έμπειρης κ. Μενδώνη, επιχορηγεί μια άγνωστη ομάδα με το μυθικό για τα σημερινά δεδομένα ποσόν των 329.000;

Προφανώς οι χορηγοί γνωρίζουν κάτι που εμείς αγνοούμε· ίσως γοητεύτηκαν από την πρωτοτυπία και την ποιότητα των δρώμενων της ομάδας Ηχόδραμα. Μια επίσκεψη στα σχετικά βίντεο του ιστότοπου μπορεί να διαφωτίσει. Σε κάθε περίπτωση, η πολιτική ηγεσία της γεν. γραμματείας Πολιτισμού οφείλει μια τεκμηριωμένη εξήγηση προς όλους τους χειμαζόμενους καλλιτέχνες, και προς τους δοκιμαζόμενους πολίτες. Με ποια κριτήρια μοιράζονται απλόχερα οι επιχορηγήσεις; Ποια είναι τα απαιτούμενα προσόντα για συμμετοχή στο πάρτι; Δεν ξέρω ποια είναι η απάντηση – αν υπάρχει απάντηση. Ισως υπάρχει. Πολύ φοβάμαι όμως ότι και αυτή η περίπτωση δείχνει ότι η διακυβέρνηση συνεχίζεται με την ίδια πελατειακή, ρουσφετολογική και αναξιοκρατική νοοτροπία, ακριβώς την ίδια που βούλιαξε τη χώρα. Τίποτε δεν άλλαξε. Ή, μάλλον, άλλαξε προς το πολύ χειρότερο, διότι τώρα οι Ελληνες υποφέρουν και στριμώχνονται. Την ίδια στιγμή, το γκουβέρνο συνεχίζει το πλιάτσικο επί ερειπίων.