Ναι, η Αθήνα είναι συσσωμάτωμα επήλυδων και μεταναστών, πάντα ήταν. Αλλά και με ισχυρότατες αναπαραστάσεις μητρόπολης του Νότου, που σφραγίζουν καθοριστικά, βαθιά, ανεξίτηλα, Ελλαδίτες, πρόσφυγες και, τώρα πια, ενάμισι εκατομμύριο ξένους νεοαθηναίους. Ο «επαρχιώτης στην Ομόνοια» είναι στερεότυπο.
Η επικείμενη πρώτη Μπιενάλε των Αθηνών οργάνωσε το περασμένο Σαββατοκύριακο ένα διήμερο συνέδριο υπό τον τίτλο «Προσευχή για (παθητική;) αντίσταση». Αντίσταση έναντι τίνος; Εναντι των στερεοτύπων, υποθέτω· τα λοιπά ριζοσπαστικά υπονοούμενα θα πρέπει να αποκλειστούν. Ο αρχικός τίτλος της Μπιενάλε άλλωστε, «Destroy Athens» (Καταστρέψτε την Αθήνα), αποκτά κάποιο νόημα μόνον αν αναγνωσθεί ως πρόσκληση για καταστροφή των στερεοτύπων.
Η συζήτηση για καταστροφή των στερεοτύπων διεξάχθηκε, κατά ειρωνική αντιστροφή, βουτηγμένη μες στα στερεότυπα: στην Παλαιά Βουλή, κάτω από τα λάβαρα του έθνους και του πρότυπου βασίλειου. Γύρω παράστεκαν ο Υψηλάντης, ο Κολοκοτρώνης και ο Καποδίστριας. Οι σύνεδροι κάθονταν στα έδρανα του Βενιζέλου, του Παπαναστασίου, του Μιχαλακόπουλου – ο χώρος θερμαίνεται ακόμη από την πολιτική, την ιστορία, τις προσπάθειες για εθνική και αστική ολοκλήρωση, την αέναη πάλη για εξουσία.
Η σχέση των «Αθηναίων» με το άστυ, ο τρόπος που αντιλαμβάνονται και βιώνουν την πόλη, ήταν το θέμα της οξυδερκούς και απολαυστικής εισήγησης του πολιτικού επιστήμονα Παναγή Παναγιωτόπουλου. Ο Π.Π. περιέγραψε πώς ο κάτοικος Αθηνών δεν αγαπά την πόλη, δεν την νιώθει πόλη του και πατρίδα του, αλλά αντιθέτως αναζητεί το χωριό του, την απόδραση στον τόπο καταγωγής, συμπεριφέρεται διαρκώς σαν εσωτερικός μετανάστης, ακόμη κι αν είναι δεύτερης – τρίτης γενιάς Αθηναίος. Περιέγραψε τον «επαρχιώτη στην Ομόνοια», «ξένο ώς και στη χαρά του».
Ηταν ίσως η πιο λυσιτελής απάντηση στην πρόκληση «Destroy Athens». Ωστόσο και ο οξυδερκής Π.Π., παρότι πραγματεύτηκε επιδέξια και επιτυχώς την παρούσα συνθήκη, έμεινε μόνο στις επιπολής στιβάδες και δεν φώτισε αναλόγως το φόντο και το υπόστρωμα. Δηλαδή, επηρεάστηκε απ’ την ασθένεια της πλειονότητας των εγχώριων ιστορικών τέχνης και curators: την άγνοια του ιστορικού φόντου, την έλλειψη αναστοχασμού πάνω στις συνέχειες και τις ρήξεις, πάνω στη σχέση παράδοσης και συγχρονίας, στην ανασκαφή των αναπαραστάσεων και των έκκεντρων λόγων (discours), που συγκροτούν ταυτότητες και συνειδήσεις, πέραν του προφανούς εξουσιαστικού λόγου, πέραν της τηλεοπτικής προφάνειας.
Στον σύντομο θερμό διάλογο που ανέπτυξα επιτόπου με τον Π.Π., προσπάθησα να συμπεριλάβω στη συζήτηση τους λόγους (μάλλον: νύξεις για τους λόγους) περί πόλης και αστικότητας, όπως εκδιπλώθηκαν στη νεοελληνική τέχνη, από τον ρομαντικό 19ο αιώνα έως το 2007. Μεταφέρω πρόχειρα το name dropping:
Ο Σκιαθίτης Παπαδιαμάντης σαρκώνει την Αθήνα όχι μόνο με τον βίο του μεταξύ καπηλειών, Δεξαμενής και Αγ. Ελισαίου, αλλά και απαθανατίζοντας μοναδικά δερβίσηδες, χαμάληδες, μπεκρήδες και γκιουβέτσια, το άστυ από τα χαμηλά… Ο Μεσολογγίτης Παλαμάς περνά την ασάλευτη ζωή του στο κέντρο της Αθήνας, υμνώντας την: «διαμαντόπετρα στης γης το δαχτυλίδι». Ο Τέλλος Αγρας, ο Λαπαθιώτης, ο Καρυωτάκης στιχουργούν κατεξοχήν το άστυ, στο άστυ. Ο Καραγάτσης βάζει τους εμιγκρέδες του να συμμετέχουν στην αστική ολοκλήρωση, ο Σεφέρης αναμυθολογεί την Ακρόπολη, ο Πικιώνης αναδεικνύει τη μυστική Αττική, κι όλοι τούτοι συνθέτουν τον Κανόνα και την ύλη πια των σχολικών αναγνωστικών. Στα κοντινά μας χρόνια: ο Χάκκας σφραγίζει τη μεταπολεμική ανοικοδόμηση με τον Μπιντέ, ο Νόλλας ζωγραφίζει την εξεγερμένη Αθήνα των οδοφραγμάτων στα Ιουλιανά, και η Μήτσορα συνομιλεί παράφορα με την παραισθητική μητρόπολη του ’80 και του ’90.
Στη ζωγραφική: Οικονόμου, Παπαλουκάς, Τσαρούχης, Καραγάτση, Βουρλούμης, Βασιλείου, Μανουσάκης, συγκροτούν αστικό ήθος και βλέμμα. Και πάνω απ’ όλα το σινεμά. Από τον Γεωργιάδη και τον Τζαβέλα, έως τις κωμωδίες και τον ιδιότυπο ρεαλισμό του Βέγγου, η Αθήνα πρωταγωνιστεί – όπως η Ρώμη, ας πούμε, στον ιταλικό νεορεαλισμό. Με κορύφωση στις δύο ταινίες-γυναίκες που στοιχειώνουν τη νεοελληνική αυτοσυνειδησία: στη Στέλλα, η πόλη είναι μεταιχμιακή και ριζοσπαστική όσο η ηρωίδα· στην Ευδοκία η πόλη είναι αυθαίρετα μπετά και «αναμονές», στη σκόνη κάποιων δυτικών συνοικιών. Να το άστυ και η βίωσή του σήμερα: βουητό του κέντρου και άξενοι δρόμοι, που ξεχύνονται νυχτερινοί στον Νικολαΐδη και τον Παναγιωτόπουλο, και σήμερα στον Γιάνναρη και στον Οικονομίδη.
Ναι, η Αθήνα είναι συσσωμάτωμα επήλυδων και μεταναστών, πάντα ήταν. Αλλά και με ισχυρότατες αναπαραστάσεις μητρόπολης του Νότου, που σφραγίζουν καθοριστικά, βαθιά, ανεξίτηλα, Ελλαδίτες, πρόσφυγες και, τώρα πια, ενάμισι εκατομμύριο ξένους νεοαθηναίους. Ο «επαρχιώτης στην Ομόνοια» είναι στερεότυπο.
Ένα βλέμμα, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 25.02.2007
[ζωγραφική, εκ των άνω: Κώστας Παπανικολάου, Νίκη Καραγάτση]
11 Σχόλια
Comments feed for this article
25 Φεβρουαρίου 2007 στις 5:42 μμ
Sraosha
Σωστά τα λέτε.
25 Φεβρουαρίου 2007 στις 6:43 μμ
identitycafe
Poly endiaferon blog! Tha se diavazw ek makrothen!
26 Φεβρουαρίου 2007 στις 10:21 πμ
Dimitris-r
Είπε ο Π.Π.:
«ο κάτοικος Αθηνών …αναζητεί το χωριό του, την απόδραση στον τόπο καταγωγής, συμπεριφέρεται διαρκώς σαν εσωτερικός μετανάστης, ακόμη κι αν είναι δεύτερης – τρίτης γενιάς Αθηναίος…»
Κι από την άλλη πόσοι και πόσοι εν δυνάμει «επαρχιώτες στην Ομόνοια» περιμένουν το τρένο για την κάθοδο και την τριβή μ’ αυτά τα στερεότυπα. Κι άλλοι απ’ τα νησιά βαπόρια…
26 Φεβρουαρίου 2007 στις 11:30 πμ
Nikos archiviste
… αυτό το συμπαγές σύνολο του οποίου οι αρθρώσεις οφείλονται στις προθέσεις ή τα σχέδια των υποκειμένων του. Και άρα αυτόματα ο ρόλος της γλώσσας τους γίνεται αξιοπρόσεκτος…
Αγαπάνε ή όχι την πόλη τι σημασία έχει. Σ’αυτήν, ή εξαιτίας της, ζουν τις φαντασιώσεις τους. Μιλάνε γι’αυτήν. Διαδηλώνουν σ’αυτή, διασκεδάζουν σ’αυτήν. Τη μετουσιώνουν σε οικονομία, σε πολιτική, σε μεταφυσική καμιά φορά. Φτιάχνουν τους ονειρικούς χώρους τους.Τι είναι οι πόλεις χωρίς τις ομιλίες τους και την ατμόσφαιρά τους;
Η πόλη δεν είναι αγάπη είναι πολλές γλώσσες και λέξεις.
26 Φεβρουαρίου 2007 στις 11:57 πμ
Vouts
Οι πόλεις θαρρώ είναι όσα ζεις, ότι αγαπάς κι ότι απεχθάνεσαι σε σημείο σιωπηρού διαλόγου (τι κάνω τώρα εδώ που ήρθα) ή και κραυγής (τι ήθελα και ήρθα ). Ότι σε κρατά και σε συντηρεί μέσα του χωρίς να σε αφήνει αδιάφορο, σε κάνει κάτοικο, πολίτη, στρατιώτη. Κι όταν σ’αφήνει για λίγο να ξαποστάσεις και κατορθώνεις να ξεχαστείς χαζεύοντας ένα απειροελάχιστο σημείο στο χώρο, φέρνεις στο νου τις μυρωδιές του χωριού,μέσα από ένα κάδρο που θέλεις να σε ακολουθεί. Εκεί νοιώθεις μέρος ενός συνόλου πεπερασμένου, όπου ίσως – φαντάζεσαι, εύχεσαι ή πιστεύεις -έχεις μεγαλύτερη αντικειμενική αξία.
26 Φεβρουαρίου 2007 στις 11:59 πμ
Maigret
Αγαπητέ nikoxy,
ως αθηναίος, ως βέρος γκάγκαρος (sic) που ανασαίνει και ελπίζει μαζί με αυτή την πόλη, θα ήθελα να θίξω μία ανακρίβεια:
είτε το θέλουν οι επίδοξοι αναλυτές, είτε όχι, υπάρχουν ΑΘΗΝΑΙΟΙ: νέοι ή λιγότερο νέοι (ημεδαποί ή αλλοδαποί) που έχουν αρχίσει να αντιλαμβάνονται τούτο το ευκλεές άστυ ως τη δική τους πόλη.
Έχω προσωπικά διεξάγει έρευνες (ποιοτικές και ποσοτικές) οι οποίες αναδεικνύουν ένα ισχυρό ρεύμα ανθρώπων που φλερτάρουν πλέον ανοιχτά με τον μύθο μίας πόλης που αναγεννιέται, προσλαμβάνοντάς την ως πατρίδα τους.
Κάποιους από αυτούς, για να τους εξεικονίσω, θα τους δείτε να περιφέρονται σχεδόν ασκόπως, κρατώντας lifo και Athens Voice, στο Γκάζι, τον Κεραμεικό αλλά και το Ψυρή ή τα Εξάρχεια και τις παρώρειες του Κολωνακίου, φτάνοντας έως τη δεξαμενή του Παπαδιαμάντη.
Είναι οι γνωστοί άγνωστοι που λατρεύουν να συνωθούνται στο μπρίκι της Μαβίλης, στο ΙΕΡΟ ΑΤΤΙΚΟΝ αλλά και να ακούνε υπαίθρια μουσική στο glam πρώην ΝΑΤ. Περιπλανώμενοι που λατρεύουν την αποστόλου Παύλου, αλλά και την ολίγον κιτς Πλάκα, και δεν διστάζουν να πιουν καφέ στον Διόνυσο, ενθυμούμενοι τις νύκτες στο Βράχο του Σεφέρη.
Για να μην φλυαρώ, αυτοί που περιγράφω υπάρχουν γύρω μας, δίπλα μας, κάποιοι από αυτούς είμαστε εμείς. Ας μην τους λησμονούμε, λοιπόν. Ας μην παραγνωρίζουμε την παρουσία τους, είτε επειδή δεν εντάσσονται στα απλοϊκά σχήματά μας, είτε επειδή δεν επιτελέσαμε – προτου εκφέρουμε την όποια άποψη – μία μεθοδική και ενδελεχή έρευνα. Για να πετύχει κανείς τη διαφάνεια του βλέμματος, στους θορυβώδεις και πολύχρωμους Μονόδρομους αυτής της εράσμιας πόλης, χρειάζεται και προπαρασκευή.
Τεσπα, ως ένας εκ των προαναφερθέντων σας ευχαριστώ ειλικρινά για αυτό το έξοχο κείμενο.
26 Φεβρουαρίου 2007 στις 12:16 μμ
trol
Εγώ πάντως προτιμώ τον επαρχιώτη στην Ομόνοια από τον business man που φεύγει από την δουλειά για να πάει στο σπίτι του σε κάποιο προάστιο. Νομίζω ότι αν και το suburbanization στην Αθήνα έχει αρχίσει και είναι σε πλήρη εξέλιξη, όπως και η εξέλιξη των προαστίων σε κέντρα από μόνα τους, είναι το re-urbanization που μου αρέσει. Αποτυχημένο βέβαια πολλές φορές και αυτό, πειράματα αστικής ανανέωσης αποτυχαίνουν το ένα μετά το άλλο, λογικό βέβαια, gentrification κτλ.
Ίσως είμαι η ρομαντική που μου αρέσουν οι πόλεις στα πρώτα στάδια τους, που φτάνουν όλοι οι επαρχιώτες, γίνεται χαμός στο κέντρο, προσπαθούν να βγάλουν άκρη, αναμιγνύονται με την αστική τάξη, κτλ κτλ
27 Φεβρουαρίου 2007 στις 1:53 πμ
Stranger
Xairete agapitoi!
Na me sympatate gia tin latinografeia alla edw pou vriskomai…
Agapite Niko,
diavazontas pou kai pou sto blog pleon, mias kai i ksenitia voithaei stin apotoksinosi apo tin parapeousa kathimerini, eipa na steilw simera ta xairetismata mou. Kata ti gnwmi mou pantote, to keimeno sou auto einai apo auta pou ta vriskw ws pleon keria. Dystyxws i krisi mou auti symvadizei me tin egkeni eukoleia tis symfonis gnwmis.
Parakolouthw ek tou makrothen kai merikws ta tis Bienale, eneka kai tis mi apotoksinosis mou apo tin mikri mou kallitexniki idiotita…
Anarwtiemai omws, opws ki esy vevaia me «epitrepomeno» kai diakritiko sigoura tropo, poio to kerdos kai gia poion; Ti stigmi pou i «calture» megalonei dysanaloga gia to mikro mas elliniko «xwrio», to olon thema diakinitai pia me tous gnwstous -kai olo perissotero thriskeutika apodektous- tropous kai nomous tis agoras. Tin wra pou oi teleiofitoi tis sxolis kalwn texnwn tis Athinas metavalonte se pathiasmenous dimosiosxesites prin prolavoun kan na xtisoun auto pou diakaws epithymoun na proothisoun, anthizei ws dia magias stin mexri pro mikrou xronou mpanania mia nea kallitexniki skini me diethneis diasyndeseis kai… prodiagrafes (;) Otan i energeia hmwn twn ftwxokallitexnwn, perilamvanw ston oro kai tous perissoterous ek twn diasimwn diatontwn asterwn, kateuthinetai sti «swsti» diaxirisi epafwn kai sxesewn, to kallitexniko ergo… sygnwmi prwion ennoousa, stegnwnei, nekronetai kai i opoia sygkrisi tou me tous sevastous «papoudes» mas kanei profani tin geleiotita tou pragmatos…
…»Κάποιους από αυτούς, για να τους εξεικονίσω, θα τους δείτε να περιφέρονται σχεδόν ασκόπως, κρατώντας lifo και Athens Voice, στο Γκάζι, τον Κεραμεικό αλλά και το Ψυρή ή τα Εξάρχεια και τις παρώρειες του Κολωνακίου, φτάνοντας έως τη δεξαμενή του Παπαδιαμάντη»…
Agapiti Maigret,
me kathe sevasmo kai vlepontas stin pio panw protasi kai ton eauto mou, se parakalw na koitakseis kai ligo tin diki mou alitheia… Tout’estin, oi efimeridoules tis «xazomaras» mas, ekfrazoun stin kalliteri periptosi tin pantote elpizousa elafrotita tou glykou idonismou mias vatheias parakmis pou mesa tis glustrame xaropa tragoudwntas ti massaliotida…!
27 Φεβρουαρίου 2007 στις 11:01 πμ
Maigret
@stranger
Σε αυτή την κατηγορία εντοπίζω και τον ευατό μου.
Το ‘περιφέρονται’ ασκόπως συνιστά – όχι αρνητικό μα θετικό χαρακτηρισμό – τούτοι οι flaneurs ζουν την πόλη κυλώντας μαζί της, παρακολουθώντας ή κι ανατρέποντας τη ροή και το ρυθμό της,
Το ότι και εσείς ανήκετε σε αυτούς, και προφανώς αρκετοί άλλοι, επιβεβαιώνει τον ισχυρισμό μου – ο οποίος προσπαθεί να αναδείξει μία ακόμη πτυχή της στερεοτυπίκής αντιμετώπισης τούτης της πόλης – ότι, τελικά, υπάρχουν και Αθηναίοι, άνθρωποι δηλαδή που αγαπούν αυτόν τον τόπο ωσάν μικρή πατρίδα, που περιφέρονται ασκόπως, ακουμπώντας κι αναπνέοντας ανάλαφρα ή παθιασμένα στα πιο δελεαστικά κι απόκρυφα σημεία του ‘κορμιού’ της
Εκεί που δεν συμφωνώ είναι η παρακμή, εγώ σε αυτές τις εικόνες βλέπω μία δειλή και υποβόσκουσα αναγέννηση. Η πόλη μοιάζει να έχει ανοίξει τα μάτια και τις αισθήσεις της, αν και χουζουρεύει ακόμη στο αρχαίο της κρεββάτι. Οφείλουμε λοιπον να την ξυπνήσουμε για τα καλά, τώρα, πριν ξαναπέσει σε λήθαργο.
υ.γ. χαίρομαι που είμαι agapiti, αλλά θα προτιμούσα – γραμματολογικά – να είμαι agapitos, συνάδει βλέπετε περισσότερο με τη βιολογική και κοινωνική μου ταυτότητα
1 Μαρτίου 2007 στις 4:02 πμ
In the mind of harry klynn »
[…] ΠΟΛΗ ΘΑ Μ’ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΣΧΟΛΙΟ ΣΤΟ POST: https://vlemma.wordpress.com/2007/02/25/destroy-athens ΑΠΟ ΤΟ BLOG […]
13 Νοεμβρίου 2007 στις 1:30 πμ
Τέχνη εντός-εκτός « βλέμμα
[…] νύχτα στην εξοχή. ❡Η Αθήνα – στερεότυπα. ❡Περί τέχνης, αργά τη νύχτα. ❡Ο Αγριόγατος […]