Μισοϊδωμένα πρόσωπα, αράδες ραγισμένες, φωνές που λιώνουν στης οθόνης το λαμπύρισμα πριν μελανώσουν το χαρτί. Και αφουγκράζομαι…

Απεικάσματα: άνθρωποι στο ΥouTube αλληλοραπίζονται, στο Ομόνοια Ghraib, άλλοι πέφτουν στις αγκαλιές των ξένων, στο Free Hugs, ένας καλλιτέχνης δείχνει τη μοναξιά του, ένας μάνατζερ πληκτρολογεί ταπεινός υπό ψευδώνυμο, βόγγοι και στοναχές στα μεγάφωνα – το ψηφιακό περιβόλι τα περιέχει όλα.


Τα νέα εργαλεία, δηλαδή η τεχνολογία, και η συνίζηση ιδιωτικού και δημόσιου, πολλαπλασιάζουν –αν δεν συνδημιουργούν κιόλας– τα βίντεο της βίας, μάλλον μια κάποια πορνογραφία της βίας: τα βίντεο μεγεθύνουν ό,τι πάντα υπήρχε, και τώρα εκσυγχρονίζεται και κινηματογραφείται και διανέμεται στον ψηφιακό πλανήτη.

Η βία υπήρχε και πριν από τη βιντεοσκόπησή της με κινητό. Αυτή η βία, του βασανισμού και της ταπείνωσης. Και η βία του δρόμου, και η βία η ενδοοικογενειακή, η κοινωνική, το μπάχαλο στους δημόσιους χώρους, η βουή του όχλου και το λιντσάρισμα, η θεσμική βία του κράτους κατά του εξεγερμένου πλήθους, η τρομοκρατική βία του λαού κατά των εχθρών του, οι δίκες και εκτέλεσεις των προδοτών από το κόμμα–κράτος, η βία του εμφυλίου, τα σφαγεία των πολέμων.

Η μικροκαινοτομία λοιπόν είναι το βίντεο της βίας, είναι η διάχυση του θεάματος στα οικιακά μόνιτορ και στα λάπτοπ, στις μικροοθόνες των κινητών και των πάλμτοπ. Τα εργαλεία επικοινωνίας είναι το προνομιακό πεδίο όπου εκδιπλώνεται πια η αδηφάγος όραση. Τρεφόμαστε με θέαμα. Και μαγεμένοι από την κατά μόνας κατανάλωση του βίντεο, ξεχνάμε θεμελιώδεις προϋπάρχουσες γνώσεις: «αυτά», ό,τι φέρει το βίντεο, ό,τι κουβαλάει ψηφιοποιημένο το Δίκτυο, βασανισμούς, θανατικά και αγκαλιές, υπήρχαν και πριν απ’ τα παρόντα εργαλεία.

Αλλά μένουμε καρφωμένοι στο βίντεο. Ναι, πράγματι, η βιντεοσκόπηση ενός βασανισμού είναι ασελγής, βίαιη πράξη, καθ’ εαυτήν, είναι νεόκοπη διαστροφή· αλλά ο βασανισμός είναι πάναρχαιος. Και ίσως το σοκ του βλέμματος, η θέαση της εικόνας, ίσως λέω, μάς οδηγεί προς μια αφελή έκπληξη, προς μια ανήλικη αγανάκτηση. Σαν να θεωρούσαμε ότι σήμερα τέτοια δεν γίνονται πια, ότι η πρόοδος εξαλείφει τους δομικούς χαρακτήρες των δυνάμεων καταστολής, ότι η βία εμφιλοχωρεί μόνο στις υπανάπτυκτες κοινωνίες, ότι έχουν ανατραπεί οι σχέσεις κυρίαρχων και κυριαρχούμενων. Κι ήρθε το βίντεο και μας σοκάρισε.

Με παρόμοια αφέλεια, με αντίστοιχη απορία, παρακολουθούμε άλλα βίντεο του κοινωνικού: κουκουλοφόρους να σπάνε βιτρίνες, μπαχαλάκηδες να διαλύουν συναυλίες, φοιτητές να βανδαλίζουν πανεπιστημιακούς χώρους. Μένουμε στο βίντεο, στην αναπαράσταση του φαινομένου, και χάνουμε το κοινωνικό φαινόμενο, το ψυχικό, το υπαρξιακό και ανθρωπολογικό περιεχόμενο. Η βία έχει ρίζες, περιεχόμενο και αιτίες. Δεν ερμηνεύεται ασφαλώς με οργανικούς όρους, με τα σχήματα των ζωολόγων ή των ηθολόγων· δεν φέρει κάποια ακατάλυτη ουσία. Η φιλόσοφος Hannah Arendt υποστηρίζει ότι η βία έχει κατεξοχήν εργαλειακό χαρακτήρα: μπορεί να επιφέρει κάποια γρήγορα αποτελέσματα, στα χέρια ολίγων. Κατά τούτο, λέει η Arendt, μοιάζει με τη ρώμη, την προσωπική δύναμη ενός ανθρώπου, και είναι αντίθετη με την ισχύ, τη δύναμη, όπου προϋποτίθεται πλήθος ατόμων, κοινή βούληση, συναίνεση.

Επιστρέφω στη βία ως βίντεο: η εικόνα δεν είναι πλέον αναπαράσταση, δεν είναι πληροφορία· μπορεί να αποβαίνει το γεγονός καθαυτό. Κι εδώ ελλοχεύει η δαιμονοποίηση της τεχνολογίας. Οχι όμως, δεν γεννά η τεχνολογία τη δική μας αφέλεια. Η χρήση που της κάνουμε μάς δείχνει αφελείς. Το αιτούμενο άρα είναι να επανανοηματοδοτήσουμε την τεχνολογία: όχι δαίμονες, αλλά νόημα. Το είχε θέσει ο Χάιντεγκερ, μες στον πεσιμισμό του για την επέλαση του τεχνικού πολιτισμού. Το θέτει οξυδερκώς και ο Τσαρλς Τέιλορ: «Αντί να δούμε την τεχνολογία στο πλαίσιο της αναζήτησης ενός συνεχώς αυξανόμενου ελέγχου πάνω σε ένα συνεχώς υποχωρούν όριο ανθιστάμενης φύσης, θα έπρεπε να την εγγράψουμε στο ηθικό πλαίσιο της πρακτικής καλοσύνης, η οποία αποτελεί μια από τις πηγές της κουλτούρας μας. (…) Αλλά αυτή η καλοσύνη οφείλει να κατανοηθεί στο πλαίσιο μιας ορθής κατανόησης του ανθρώπινου πράττειν και όχι ως σύστοιχο του άσαρκου φάσματος ενός αποδεσμευμένου λόγου που κατοικεί μια αντικειμενοποιημένη μηχανή».

Ένα βλέμμα, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 24.06.2007

ζωγραφική.: Δημήτρης Ζουρούδης, «Ον ευρίσκει ραθυμούντα» [Abu Ghraib – Hommage στον Γύζη], 2004.