Η κρίση δεν είναι μόνο το χρέος

Aπό το 2010 ώς την αρχή του 2015 αλλάξαμε πολύ. Οχι μόνο ατομικά, αλλά και συλλογικά, σαν κοινωνία. Για πολλούς, η κρίση βιώθηκε σαν καταστροφή· έχασαν τη δουλειά τους, είδαν την επιχείρησή τους ή το επιτήδευμά τους να φθίνει, δεν καταφέρνουν να τα φέρουν βόλτα, αισθάνονται ότι χάνουν την αξιοπρέπειά τους. Για πολλούς περισσότερους η κρίση σήμανε την συρρίκνωση των προσδοκιών και την αδυναμία σχεδιασμού του μέλλοντος, σήμανε την είσοδό τους σε μια περιοχή φόβου και επισφάλειας, ακόμη κι αν διατηρούν τη δουλειά τους, ακόμη κι αν μπορούν να συντηρήσουν κάποιο ευπρεπές επίπεδο διαβίωσης. Για μια μερίδα, μάλλον την πιο ολιγάριθμη, η κρίση δεν άλλαξε τις ορίζουσες του βίου, αλλά ακόμη κι αυτοί κατά βάθος δεν έχουν μείνει ανέπαφοι συναισθηματικά και διανοητικά.

Ολες αυτές οι ατομικότητες, διαφοροποιημένες ποιοτικά και με διαφορετική ένταση, επηρεαζόμενες από εξωχώριες επιδράσεις, από καχεκτικούς θεσμούς προστασίας και δικαιοσύνης, συνθέτουν στην αυγή του 2015 μια κοινωνία πολύ διαφορετική από την κοινωνία προ του 2010. Πρόκειται καταρχάς για μια κοινωνία που έχει χάσει σε μεγάλο βαθμό τις αυταπάτες και τα αυτονόητα της προ κρίσης εποχής· ταυτοχρόνως, έχει κλονιστεί το αξιακό σύστημα, έστω αυτό της άκοπης ευμάρειας και της πίστης στην γραμμική πρόοδο, μαζί ωστόσο με θεμιτές προσδοκίες και κανονικότητες, ιστορικά θεμελιωμένες. Το έδαφος τρέμει.

Και πρόκειται επίσης για μια κοινωνία που χαράζεται από καινοφανείς ταξικές τομές: το απέραντο μικρομεσαίο πλήθος διασπάστηκε βίαια και αιφνιδιαστικά, σε πολλών ειδών ομάδες: ολοσχερώς αδύναμους, νεόπτωχους, χρόνια άνεργους, επισφαλείς, μερικώς απασχολούμενους, συντηρούμενους με συντάξεις γονέων, προσωρινά σωζόμενους, διασωθέντες.

Ολες τούτες οι φανερές υλικές αλλαγές, και οι άδηλες ψυχοδιανοητικές μαζί, οδηγούν αναπόδραστα σε έναν καινοφανή ρευστό κοινωνικό σχηματισμό, με νέες ορίζουσες και νέους διαχωρισμούς, ο οποίος αναζητεί σύστοιχες πολιτικές εκφράσεις. Η μετατόπιση είναι φανερή ήδη από τις διπλές εκλογές του 2012, ιδίως τον Μάιο, όταν κονιορτοποιήθηκε το παλαιό πολιτικό σύστημα και άλλαξε όλη η γεωγραφία της Μεταπολίτευσης. Θα ήταν σφάλμα να αποδώσουμε την τέτοιας έκτασης αναδιάταξη μόνο σε οργή, αγανάκτηση ή τιμωρητική διάθεση.

Μια σκέψη για το άμεσο μέλλον. Μάθαμε να λέμε μετά το κραχ του 2008, ότι η πολιτική υπακούει στα κελεύσματα και τις ανεξέλεγκτες δυνάμεις των αγορών. Κάποιοι συγγραφείς το περιγράφουν ως μεταδημοκρατία και, πρόσφατα, ως τυραννία των μεγάλων εταιρειών. Υπάρχει μια επιπλέον διάσταση: η πολιτική έχει μετατραπεί σε διαμάχη ομάδων συμφερόντων, έχει χάσει τον καθολικό και ενοποιητικό της χαρακτήρα. Κάθε ομάδα συμφερόντων, λόμπι ισχυρών ή συντεχνία, διεκδικεί για λογαριασμό της μια προνομιακή μερίδα παροχών του κράτους πρόνοιας ή των κρατικών επενδυτικών πόρων, και κατά τη διεκδίκηση αυτή αποκλείει όχι μόνο κάθε άλλη ομάδα, αλλά, ακόμη χειρότερα, αποκλείει τη δυνατότητα να αρθρωθεί ένας καθολικός πολιτικός λόγος, να διατυπωθούν διεκδικήσεις με οικουμενικό χαρακτήρα, που θα αφορούν ολόκληρη την κοινωνία και όχι μεμονωμένες ομάδες. Ο συντεχνιασμός, τα προνόμια προστατευμένων θυλάκων, τα ολιγοπώλια, η νομή της εξουσίας και των δημόσιων πόρων από αυτοαναπαραγόμενες ελίτ, ο κατακερματισμός εντέλει του κοινωνικού σώματος, είναι αιτίες της κρίσης που θα πρέπει να αρθούν.

Η έξοδος από την κρίση δεν εξαρτάται μόνο από τη ρύθμιση του χρέους· εξαρτάται πρωτίστως από την λυσιτελή πολιτική έκφραση των νέων κοινωνικών υποκειμένων και από την αποτελεσματική σύνθεση των επιμέρους θεμιτών διεκδικήσεων σε μια πανεθνική επιδίωξη, με αξίωση καθολικότητας, με φιλοδοξία διάρκειας και μακράς πνοής.

Αύξηση προσφοράς, μηδενισμός ζήτησης

H μελέτη αξιολόγησης ανταγωνιστικότητας που παρουσίασε προχθές ο γενικός γραμματέας του ΟΟΣΑ Ανχελ Γκουρία περιέχει μια γενική εκτίμηση της ελληνικής οικονομίας, και συγκεκριμένες συστάσεις, 329 τον αριθμό, προς την κυβέρνηση για βελτίωση της ανταγωνιστικότητας. Η μελέτη συντάχθηκε επι πληρωμή, κατόπιν παραγγελίας του ελληνικού υπουργείου Ανάπτυξης, μάλιστα ο αρμόδιος υπουργός κ. Κ. Χατζηδάκης υποσχέθηκε ότι θα εφαρμόσει πάραυτα το 80% των συστάσεων. Από την πλευρά του, ο Μεξικανός επικεφαλής του ΟΟΣΑ υποσχέθηκε ότι και μόνο οι 66 σημαντικότερες αλλαγές να εφαρμοστούν, από τις συνολικά 329, θα προκύψει όφελος 5,2 δισ. ευρώ, περίπου 2,5% του ΑΕΠ.

Ενόψει του νομοθετικού-μεταρρυθμιστικού πυρετού που αναμένεται να βάλει την χώρα σε τροχιά ανάπτυξης, δεν πρέπει να μας διαφύγει ότι ο κ. Γκουρία στις μακροοικονομικές προβλέψεις είναι μάλλον συγκρατημένος· δεν συμμερίζεται ούτε τις προβλέψεις της τρόικας ούτε τις προβλέψεις του υπουργού Οικονομικών κ. Στουρνάρα. Οι εκτιμήσεις του, τόσο για τη βραχυπρόθεσμη ύφεση όσο και για το μέγεθος του χρέους, έως το 2020, αφίστανται ουσιωδώς· και μάλιστα στο καλό σενάριό του, κάνει πολλές ευνοϊκές παραδοχές, οι οποίες αν δεν εκπληρωθούν, το σενάριο αυτομάτως μεταπίπτει στη ζώνη του λυκόφωτος. Ακόμη όμως και στο καλό σενάριο, ο κ. Γκουρία τονίζει ότι οποιαδήποτε επιπλέον λιτότητα «θα αυξήσει τον κοινωνικό και πολιτικό κίνδυνο, ενώ θα επιφέρει αρνητικές συνέπειες στη δημοσιονομική προσαρμογή που έχει ήδη επιτευχθεί». Παράλληλα, για τη βιωσιμότητα του χρέους, κάνει μια παραδοχή και μια ευχή: αφενός, δέχεται ότι η ευρωζώνη θα δώσει χρονική επιμήκυνση και χαμηλότερα επιτόκια, αφετέρου, εύχεται «δεν πρέπει να φύγει από το τραπέζι και το ενδεχόμενο ‘κουρέματος’ του επίσημου τομέα» («Κ», 28.11.2013).

Συγκρατημένος λοιπόν ο ΟΟΣΑ ως προς την ανάκαμψη και τους όρους της. Αντίθετα, υπεραισιόδοξος ως προς τα προσδοκώμενα οφέλη από την απελευθέρωση τιμών και υπηρεσιών. Πράγματι σε μια σειρά προϊόντων και υπηρεσιών ο καταναλωτής είναι βέβαιο ότι θα έχει όφελος, στο βαθμό που θα λειτουργήσει υγιής ανταγωνισμός και δεν θα συγκροτηθούν καρτέλ και ολιγοπώλια. Σε άλλα προϊόντα και υπηρεσίες η πλήρης απορρύθμιση εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για τη βιωσιμότητα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, οι οποίες ήδη έχουν πληγεί σφοδρά από την κρίση. Υπενθυμίζεται όμως ότι το μέγα μέρος των θέσεων εργασίας, περίπου οι μισές, βρίσκεται ακριβώς σε τέτοιες επιχειρήσεις, με έως 20 εργαζόμενους. Οδηγούμεθα άρα προς το εξής παράδοξο: η απελευθέρωση να μειώνει τις τιμές και ταυτόχρονα να αυξάνει την ανεργία. Να αυξάνει την προσφορά και να μειώνει τη ζήτηση. Διότι πώς θα επωφεληθεί από τις μειωμένες τιμές ο άνεργος ή ο κατεστραμμένος μικροεπιχειρηματίας;

Για την αξία αυτών των παραδοχών και των προβλέψεων, ας θυμηθούμε ότι το 2010, σε μελέτη του ΙΟΒΕ είχε υπολογισθεί ότι από το άνοιγμα των «κλειστών» επαγγελμάτων το όφελος πενταετίας θα ήταν 13,2% του ΑΕΠ… Επικεφαλής του ΙΟΒΕ τότε ήταν ο κ. Στουρνάρας.