Βυθιζόμενοι στην κρίση βλέπουμε ευκρινέστερα διανοητικές λειτουργίες και κοινωνικούς μηχανισμούς που λίγο νωρίτερα ελάνθαναν μισοκρυμμένα απ’ το βλέμμα μας, ή δεν τους αναγνωρίζαμε όπως τους άξιζε. Ας πούμε, η λειτουργία του πολιτισμού και της κουλτούρας μες στο πολιτικό-κοινωνικό ολοκλήρωμα, και η θέση των διανοουμένων. Συνηθίζαμε να λέμε και προ κρίσεως για την απουσία των διανοουμένων από τον δημόσιο βίο· αλλά τώρα, ακούγονται πιο βαριές κουβέντες: μιλούν για προδοσία των διανοουμένων, όπως έθεσε το ζήτημα πρώτος στη δεκαετία του 1920 ο Ζυλιέν Μπεντά. Ωστόσο από το 1920 έχει περάσει ένας αιώνας ― στη διάρκεια αυτή άλλαξαν πολλά.
Το ποτάμι πήγε και ήρθε σε πολλές κοίτες. Οι διανοούμενοι βρέθηκαν στην πρωτοπορία, ήδη από τον 19ο αιώνα, από τη Γαλλική Επανάσταση έως τα ιστορικά ρήγματα του 1848 και των εθνικοαπελευθρωτικών και δημοκρατικών κατακτήσεων· αποσύρθηκαν «προδίδοντας» τους εξουσιαζόμενους και τις μάζες, ξαναβρέθηκαν στην πρώτη γραμμή στη Ρωσία και στην Ευρώπη σαν καλλιτεχνική πρωτοπορία, σαρώθηκαν απ’ τους πολέμους και τους ολοκληρωτισμούς, ξαναπρόβαλαν μεταπολεμικά, με φωτεινότερη περίοδο τη δεκαετία του 1960.
Πράγματι, η μεταπολεμική περίοδος, γεμάτη αποστροφή για τον πόλεμο και τον ολοκληρωτισμό, και παρ’ όλο τον Ψυχρό Πόλεμο, σφραγίζεται σταδιακά από την παρουσία προσωπικοτήτων των τεχνών, της επιστήμης και του πνεύματος. Είναι ο καιρός των εμπνευσμένων προσώπων: Μπέρτραντ Ράσελ, Μαρκούζε, Καμύ, Σαρτρ, Μερλό Ποντύ, Φουκώ, Μπουρντιέ, Σαΐντ, οπλισμένοι με την υψηλότερη ακαδημαϊκή εκπαίδευση, εμπνέουν και συμπαρασύρουν τους νεότερους μαθητές τους να ορίσουν τον δημόσιο χώρο σύμφωνα με τα προτάγματα του διαφωτισμού και του ορθολογισμού ή με τις ουτοπίες του ρομαντισμού.
Κι ύστερα; Τίποτε. Ολοι οι παραπάνω πέθαναν, μερικοί στην ακμή τους, μερικοί πολύ νέοι. Κανείς δεν πήρε τη θέση τους, ίσως διότι οι διάδοχες κοινωνίες δεν χρειάζονται τέτοιους ηγέτες και δασκάλους, τέτοια ηθικά παραδείγματα. Ισως διότι οι σταρ της ποπ κουλτούρας αντικατέστησαν τους φιλοσόφους και τους συγγραφείς· τα τραγούδια και οι ταινίες μιλούν άλλη γλώσσα. Απέμειναν ελάχιστοι υπερήλικες: ο μοναχικός γέρων Νόαμ Τσόμσκι, ο αυστηρός γέρων Χάμπερμας. Τέλος.
Ο δρων δημόσιος διανοούμενος σήμερα είναι ένα μείγμα ακαδημαϊκού, δημαγωγού και περφόρμερ. Μπορεί να κατάγεται από την ακαδημία, αλλά ο τρόπος του, το discours του οφείλει πολλά στους τρόπους της ποπ κουλτούρας. Φέρνω στο νου μου τον Ζίζεκ, τις εμμονικές αναφορές του στις συγχρονες μυθικές αφηγήσεις της ποπ, από το Star Τrek και το Matrix έως τον χολιγουντιανό Τιτανικό, και τη σύμφυρσή τους με τον Λακάν, τον Απόστολο Παύλο και τον Λένιν.
Αλλά ακόμη κι έτσι, στην υπερνεωτερική εποχή μας, και μάλιστα εδώ, τώρα, στη ελληνική Μεγάλη Υφεση, υπάρχει δρώσα ιντελιγκέντσια, αυτό το μόρφωμα ρωσικής καταγωγής; Και, αν υπάρχει, τι ρόλο μπορεί να παίξει;
Υπό την έννοια του διανοούμενου της νεωτερικότητας, του 19ου και του 20ού αιώνα, τέτοια πρόσωπα με ευρεία ακτινοβολία και επιρροή δεν υπάρχουν. Οι αμφισβητίες διανοούμενοι, όπως ο Κορνήλιος Καστοριάδης, εξέλιπαν, μαζί με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Αλλά εξέλιπαν και οι οξυδερκείς συντηρητικοί, όπως λ.χ. ο Παναγιώτης Κονδύλης. Οι σαφώς μικρότερης εμβέλειας και αποδοχής δημόσιοι γραφιάδες σήμερα, ακόμη κι όταν λένε ενδιαφέροντα πράγματα, χάνονται μες στον τεράστιο βόμβο των μεγαλομήντια της ασημαντότητας και της χειραγώγησης, μες στον ακόρεστο πληθωρισμό των λαϊκών σόσιαλ μήντια, εκεί όπου συμβαίνει η διαρκής αυτοπραγμάτωση των μυριάδων μοναχικών ψυχών. Η αυθεντία, η πρωτοτυπία, η γοητεία του διανοούμενου αραιώνει έως διαλύσεως μέσα σε αυτό τον πολυμοριακό ωκεανό. Το Facebοok, όπως και οι συναυλιακές αρένες, έχει τους δικούς του σταρ. Οι διανοούμενοι δεν μπορούν να αλλάξουν ούτε τον κόσμο ούτε τις ιδέες· δεν μπορούν καν ν’ ακουστούν.
Μένει η φενάκη μιας πρώην αριστεράς, την οποία συμμερίζεται ασμένως η εγχώρια δεξιά: ότι δήθεν η αριστερά ηγεμόνευε έως πρόσφατα στο πνευματικό πεδίο. Πόθεν το στερεότυπο; Οι πρώην ΚΚΕ-εσωτερικού και μετα-ΚΚΕ πιστεύουν στην μπολσεβίκικη πρωτοπορία, και είναι πεπεισμένοι ότι αυτοί είναι η πρωτοπορία, ο ανθός της ελληνικής κοινωνίας. Αντιμέτωποι με μια άξεστη και απνευμάτιστη δεξιά, αυτοί οι ναρκισσευόμενοι πρωτοπόροι συγκροτήθηκαν σαν λόμπι πίεσης και σαν λόμπι νομής χρήματος και εξουσίας.
Πολύ πριν διαρραγεί το μεταπολιτευτικό συμβόλαιο δια της χρεοκοπίας και της πληβειοποίησης, η αριστερώνυμη ιντελιγκέντσια ήταν ήδη γενεσιουργό μέρος της κρίσης.
9 Σχόλια
Comments feed for this article
27 Μαΐου 2013 στις 11:17 πμ
vassilip
ἀγαπητὲ Νίκο,
τὸ μόνο ποὺ παρήγαγαν καὶ παράγουν οἱ «διανοούμενοι» (φαντάζομαι μιλᾶμαι γιὰ τοὺς ἐπαγγελματίες τέτοιους κι ὄχι γιὰ τοὺς σκεπτόμενους ἀνθρώπους γενικὰ) στὶς συνειδήσεις τῶν ἀκροατῶν τους ἦταν-εἶναι ἡ αὐτοαναφορικότητα, ἡ αὐτοδικαίωση, ἡ ψυχολογικὴ αὐτάρκειαμ μ’ ἕναν λόγο: ἡ ὑπερηφάνια.
ἂν ἔχω κάποιο δίκιο σὲ αὐτὴν μου τὴν ἐκτίμηση, τότε εἶναι λάθος νὰ μιλᾶμε γιὰ «προδοσία τῶν διανοουμένων», ἀφοὺ οἱ ἄνθρωποι ὄχι μόνον δὲν εἶναι ἀπέναντι στὶν «κρίση», ἀλλὰ εἶναι αὐτὴ ἡ ἴδια ἡ ἰδεολογικὴ μῆτρα της.
…
μᾶς ἄλαξαν τὰ φῶτα στὸν διαφωτισμὸ, μὲ τὴν λάμπα του στὰ μάτια σὰν ἀνακριτὲς ἀδυσώπητοι, κι ἀπ΄ τὸν πολὺ ἀνθρωπισμὸ στραβωθήκαμε καὶ δὲν μποροῦμε πιὰ νὰ δοῦμε τὰ στοιχειώδη νοήματα στὴ ζωή μας: τὴν καλωσύνη, τὴν ἐπίγνωση τῆς θνητότητάς μας, τὴν ἀνάγκη μας γιὰ δέρμα, γιὰ καλὸ λόγο, γιὰ παρηγοριά.
…
ὅλη αὐτὴ ἡ δοξολογία τοῦ ἀφηρημένου καὶ τοῦ ἰδανικοῦ βρῆκε ἐντέλει τὴν λογική της κατάληξη: τὴν κυριαρχία τῶν ἀριθμῶν.
φίλε Νίκο, δὲν πρόδωσαν τίποτα, πάντα Λογιστὲς Β’ ἦταν οἱ ἄνθρωποι.
ἔρρωσο!
27 Μαΐου 2013 στις 7:11 μμ
aftercrisis
Μνήμη Μιχάλη Παπαγιαννάκη (1941 – 26 Μαίου 2009)
Και μεθαύριο, Άγγελου Ελεφάντη.
Διανοούμενοι διαφορετικοί. Αριστοτελικά «πολιτικά ζώα» της μεταπολιτευτικής περιόδου. Άφησαν πίσω τους, στους δύσκολους καιρούς της κρίσης, κενό που δεν αναπληρώνεται.
Μέσα στο πνευματικό κλίμα αυτού του τόπου – και όχι μόνον – τους θυμόμαστε παράδοξα γοητευτικούς, σα να ερχόταν από άλλο καλύτερο κόσμο. Σαν «δενδρογαλιές ή σαν μελίσσια μέσα στο τσιμέντο και τη βουή της μεγαλούπολης», για να χρησιμοποιήσουμε τα παράξενα λόγια του Ελεφάντη.
Ανήκαν άραγε σε είδος ανθρώπου που απειλείται με εξαφάνιση;
27 Μαΐου 2013 στις 7:13 μμ
aftercrisis
Μιχάλης Παπαγιαννάκης (1941 – 26 Μαίου 2009)
http://aftercrisisblog.blogspot.com/2013/05/1941-26-2009.html
28 Μαΐου 2013 στις 10:23 πμ
Η ιντελιγκέντσια της κρίσης | Ελεύθερη Λαική Αντιστασιακή Συσπείρωση ( ΕΛ.Λ.Α.Σ)
[…] Πηγή : Βλέμμα […]
28 Μαΐου 2013 στις 10:58 πμ
Η ιντελιγκέντσια της κρίσης : Eagainst.com
[…] Via: Vlemma […]
29 Μαΐου 2013 στις 2:08 μμ
Η ιντελιγκέντσια της κρίσης | Ώρα Κοινής Ανησυχίας
[…] Via: Vlemma […]
30 Μαΐου 2013 στις 11:07 πμ
Eagainst : Η ιντελιγκέντσια της κρίσης | Mpalothia
[…] Via: Vlemma […]
3 Ιουνίου 2013 στις 11:29 πμ
Η ιντελιγκέντσια της κρίσης » Αντικλείδι
[…] vlemma.wordpress.com […]
5 Ιουνίου 2013 στις 10:00 πμ
Η ιντελιγκέντσια της κρίσης » ΜΟΥΣΑΙΟΣ
[…] vlemma […]