Κάθε Ελληνας που ζει σε αυτή τη χώρα μετά τη δεκαετία του ’70 είναι ευρωπαϊστής· πολύ πριν πάρει στα χέρια του βυσσινί διαβατήριο με αστέρια Ευρωπαϊκής Ενωσης, πολύ πριν βάλει στην τσέπη ευρώ. Πόσο ακόμη;
Η μεταπολίτευση σφραγίστηκε από την ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ, παρά τις ρητορικές αντιρρήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος άλλωστε μόλις πήρε την εξουσία ελίχθηκε ακαριαία και άρχισε να εκμεταλλεύεται τις κοινοτικές εισροές. Η ένταξη στην ΕΟΚ ήταν στρατηγική επιλογή, σε μια χρονική στιγμή που η Ελλάδα έβγαινε λαβωμένη ηθικά από τη δικτατορία και κυρίως βρισκόταν χωρίς την αναπτυξιακή πνοή της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης και χωρίς άλλο εθνικό παραγωγικό σχέδιο. Σε περιβάλλον Ψυχρού Πολέμου και με την Ελλάδα υστερούσα ακόμη σε πολιτειακές και προνοιακές υποδομές, η ένταξη ήταν αναγκαστική επιλογή.
Η ένταξη έφερε κεφαλαιακές ροές αλλά ταυτόχρονα αποκοίμισε. Αντί να ανανεώσει το εθνικό σχέδιο, αντί να αναδιαρθρώσει την οικονομία της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας για να της ενισχύσει τα θεμέλια και να τη βάλει στην νέα εποχή, η ιθύνουσα τάξη εκμεταλλεύτηκε το κοινοτικό χρήμα για την αναπαραγωγή της, δια της δημιουργίας ενός υπερτροφικού κομματικού κράτους. Αποδέχτηκε μια περιθωριακή και απολύτως εξαρτημένη θέση στον ευρωπαϊκό καταμερισμό εργασίας, αποδέχτηκε να απομειωθεί η αγροτική παραγωγή, αποδέχτηκε να αποβιομηχανιστεί η χώρα, αποδέχτηκε ρόλο παραγωγού δευτερευουσών υπηρεσιών.
Τα διαδοχικά κοινοτικά πακέτα νάρκωσαν τα παραγωγικά αντανακλαστικά και κατέστρεψαν συνειδήσεις. Παράλληλα όμως συνέβαλαν να εμπεδωθεί μια φιλοευρωπαϊκή αντίληψη, με υλικά οφέλη. Πολιτισμικά και ψυχοπνευματικά η Ελλάδα ήταν Ευρώπη, έστω στο ΝΑ άκρο της, στο μεγάλο μεταίχμιο, ανήκε εις την Δύσιν, με όλες τις αναζητήσεις εθνικής ταυτότητας πριν και μετά την Ανεξαρτησία. Ηταν άλλωστε ένα κράτος που κέρδισε την ανεξαρτησία του με εθνικοαπελευθερωτικό πόλεμο και με πρόγραμμα λίγο-πολύ βασισμένο στις μεγάλες νεωτερικές ιδέες που είχαν δώσει συγχρονικούς καρπούς στην Αμερική και στη Γαλλία. Υπό αυτή την έννοια, Ευρώπη και Ελλάδα συνδέονται ως αμοιβαίες αναγκαίες προϋποθέσεις, ιδεολογικά και γεωπολιτικά.
Η μείζων ιστορική αλλαγή του 1989-90 αλλάζει την Ευρώπη και μαζί της αλλάζει και τις σχέσεις των εθνικών κρατών μεταξύ τους και με την Ευρωπαϊκή Ενωση. Η είσοδος των ανατολικοευρωπαϊκών χωρών, η επανένωση της Γερμανίας και η δημιουργία του ευρώ είναι τα μεγάλα ορόσημα. Σταδιακά, η κινητήρια ιδέα για την ευρωπαϊκή συνύπαρξη παύει να είναι η αποτροπή του πολέμου και η κοινωνική συνοχή, και στη θέση της μπαίνει η οικονομική ολοκλήρωση, στηριγμένη μάλιστα σε μια λογική ελεύθερων αγορών, κραταιά τότε στη Βρετανία της Θάτσερ και στις ΗΠΑ του Ρέιγκαν.
Αυτή η Ευρώπη ραγίζει τώρα. Η κρίση του 2008 σήμανε το βίαιο τέλος μιας μακράς πορείας ευημερίας και συναίνεσης. Οι ασυμμετρίες των εθνικών οικονομιών, οι δομικές αδυναμίες του ευρώ, ο μονεταριστικός δογματισμός, η ηγεμονική θέση της ενιαίας Γερμανίας, φάνηκαν μεγεθυμένα και μοιραία. Στο ξέσπασμα της κρίσης, η καγκελάριος Μέρκελ έδωσε το σήμα: κάθε κράτος-μέλος θα φρόντιζε μεμονωμένα για τη διάσωση των τραπεζών του. Η ευρωπαϊκή συνοχή έπαιρνε τέλος· ο καθείς για τον εαυτό του. Η Ευρώπη δεν ήταν σε θέση και δεν επιθυμούσε πλέον να φροντίζει τα μέλη της.
Η Ελλάδα είναι το πρώτο μέλος που σπάει, που πνίγεται από την κρίση χρέους. Η Ευρώπη σπεύδει προς βοήθειαν, αλλά με έναν παράδοξο τιμωρητικό τρόπο: ενώ χορηγεί δάνειο διάσωσης, το πράττει με δυσμενείς όρους, ενώ ταυτόχρονα, στη Γερμανία ιδίως, φουντώνει ένας πρωτοφανής εθνοτικός λόγος και μια ρητορική στερεότυπων μίσους, στο όριο του ρατσισμού. Εναντίον των Ελλήνων κυρίως, αλλλά και εναντίον των Χοίρων του Νότου ευρύτερα. Από αυτό το σημείο η αμοιβαία δυσπιστία βαίνει αυξανόμενη με ταχείς ρυθμούς.
Σε αυτό το σημείο ο ιστορικός του μέλλοντος θα τοποθετήσει αδρά τη γέννηση του αντιευρωπαϊστή Ελληνα ― και Πορτογάλου και Ισπανού κ.ο.κ. Οι σημερινοί νέοι Ελληνες, της Μεγάλης Υφεσης και της τρομακτικής ανεργίας, βλέπουν όλες τις πόρτες κλειστές μπροστά τους, και την Ευρώπη τιμωρητική και εχθρική. Αυτή η γενιά θα υποφέρει τα περισότερα, στους ώμους της πέφτει η Υφεση, υλικά και ψυχικά. Υποδορίως και διαρκώς, θα σταλάζει μέσα τους καχυποψία και απώθηση για οτιδήποτε γερμανικό και ευρωπαϊκό. Οι νέοι θα αναζητήσουν άλλη ταυτότητα, ως άνθρωποι της ανάγκης και της φτώχειας, ταυτότητα εθνοτική ή κοσμοπολίτικη, στη μετανάστευση ή στη διασπορά ή στον εθνοτικό εγκλεισμό. Πάντως όχι ευρωπαϊκή, παρότι έτσι γεννήθηκαν κι έτσι μεγάλωσαν.
6 Σχόλια
Comments feed for this article
11 Νοεμβρίου 2012 στις 3:03 μμ
freierdenker
Οι δομικές αδυναμίες της Ευρώπης δεν περιορίζονται στο ευρώ, αλλά αφορούν νομίζω όλο το οικοδόμημα της ΕΕ. Η ΕΕ δημιουργήθηκε ως μια καρικατούρα κράτους (πρόεδρος Ρομπάι, κυβέρνηση η Κομισιόν, υπουργός εξωτερικών, Ανώτατο Δικαστήριπ, και μια Βουλή που όμως δεν ψηφίζει νόμους και δεν μπορεί να φορολογήσει). Αυτή η δομή θα είχε νόημα μόνο με την προοπτική της εξέλιξης σε ενιαίο κράτος, αλλά δεν είναι καθόλου σίγουρο αν αυτό είναι εφικτό, πόσο μάλλον θεμιτό.
Η εναλλακτική πρόταση ήταν αυτό που ο Ντελόρ, ένας από τους αρχιτέκτονες του κράτους καρικατούρα, θα αποκαλούσε ίσως ειρωνικά, Ευρώπη a la carte. Δηλαδή ένας αριθμός συμφωνιών (ΕΕ, ΕΟΧ, Σενγκέν, ευρώ, Δημοσιονομικό Σύμφωνο, Δουβλίνο, Eurovision, ακόμα και ΝΑΤΟ) με την κάθε χώρα να επιλέγει που και σε πιο βαθμό θα συμμετέχει. Αν δει κανείς ποιοι έχουν υπογράψει την κάθε συνθήκη συνεργασίας, αλλά και τις άτυπες ομοδοποιήσεις εντός κάθε συνθήκης (από το ευρώ μέχρι την Eurovision!), βλέπει κανείς ότι η Ευρώπη a la carte, ίσως δημιουργείται de facto. Και ίσως μπορούμε να δούμε την ευρωπαϊκή κρίση ως αποτέλεσμα της λάθος επιλογής του prix fixe μοντέλου από προηγούμενους πολιτικούς, και της ανίκανότητας των σημερινών πολιτικών να διορθώσουν αυτό το λάθος.
11 Νοεμβρίου 2012 στις 10:22 μμ
Кроткая
Έχω πολλές διαφωνίες με το κείμενο, και θα δοκιμασω να τις εκθέσω συνοπτικά:
– Η ΕΟΚ ηταν στρατηγική επιλογή στο τέλος της δεκαετίας του 70 για την ελληνική αστική τάξη, όσο και η Ελλάδα (μαζί με την Ισπανία και την Πορτογαλία) ήταν στατηγικές επιλογές της τότε ΕΟΚ, για λόγους πολιτικούς (απόπειρα να ελεγχθεί η άνοδος της αριστεράς μετά τις Χούντες) και οικονομικούς (χώρες της περιφέρειας-πελάτες των χωρών του πυρήνα).
– «η κινητήρια ιδέα για την ευρωπαϊκή συνύπαρξη παύει να είναι η αποτροπή του πολέμου και η κοινωνική συνοχή»: ποτέ δεν ήταν αυτά προτεραιότητες της ΕΟΚ. Το πρώτο έχει ειπώθει πολλάκις, αλλά πρόκειται για ένα διακηρυκτικό ευχολόγιο, αφενός διότι η Ένωση ήταν αμιγώς οικονομική από γέννησης της μέχρι σίγουρα τουλάχιστον τη δεκαετία του ’90, αφετέρου διότι η μετεξέλιξη της ΕΟΚ, η ΕΕ φέρει πολύ μεγάλες ευθύνες για πολέμους εντός και εκτός Ευρώπης, σε περιπτώσεις που τα οικονομικά συμφέροντα του πυρήνα της εξυπηρετούνταν από αυτούς. Όσο για την κοινωνική συνοχή, κι αυτή σε διακηρυκτικό επίπεδο μονάχα υποστηρίχτηκε. Βασικές πολιτικές της ΕΟΚ, όπως η ΚΑΠ το διαψεύδουν στην πράξη.
– Ισχύει πως η οικονομία της Ελλάδας [όσο και άλλων χωρών της περιφέρειας] αποδυναμώθηκε, υπονομεύτηκε η αγροτική πολιτική και προωθήθηκε η αποβιομηχανοποίηση. Μόνο που αυτά ήταν κεντρικές επιλογές της ΕΟΚ, και ειδικά η ΚΑΠ αποτελεί από μόνη της απόδειξη αυτού. Με τη νέα μορφή της μάλιστα, μετά τη συνθήκη του Μάαστριχτ, οι επιδοτήσεις γίνονται ανά στρέμμα/εκταριο και όχι με βάση τον όγκο της παραγωγής, πράγμα που δείχνει πως η επιλογή δεν είναι η αγροτική ανάπτυξη. Χώρες όπως η Ιρλανδία, που επίσης ηταν μια κυρίως αγροτική χώρα, σπρώχτηκαν προς την χρηματιστηριακή/τραπεζική οικονομία. Διόλου τυχαία.
– Το αν οι Έλληνες υπήρξαν ευρωπαϊστές ή όχι, χωρεί πολύ μεγάλη συζήτηση και πάντως αποδεικτικά στοιχεία δεν έχουμε. Σε κάθε περίπτωση πάντως, η συνείδηση και η ταυτότητα αυτού του τύπου εύκολα εμφυσούνται και προωθούνται από τον κυρίαρχο πολιτικό λόγο και τη διανόηση (αλλά και τα ΜΜΕ) και συνήθως καθορίζονται από την ατζέντα αυτών. Οι άνθρωποι «μαθαίνουν» να νιώθουν Έλληνες/Γάλλοι/Ιρλανδοί ή Ευρωπαίοι ή οτιδήποτε, στο σχολείο, διαβάζοντας εφημερίδες ή ακούγοντας κηρύγματα πολιτικών και διανοουμένων.
Δεν νομίζω πως κανένας ευρωπαϊκός λαός ένιωσε ποτέ πρώτα ευρωπαίος και μετά Έλληνας/Γάλλος/Ιρλανδός/Ιταλός και ακόμα περισσότερο αυτό ισχύει για τα νέα κράτη μέλη.
Πάντως, συχνά διαπράττεται ένα λογικό άλμα πολύ λανθασμένο, κατ’εμέ, και πάντως σε κάποιες περιπτώσεις σκοπίμως και εκ του πονηρού. Ευρώπη δεν είναι η ΕΕ. Στην ευρωπαϊκή ήπειρο αρκετά κράτη δεν είναι μέλη της ΕΕ και αυτό δεν κάνει τους λαούς τους λιγότερο ή περισσότερο ευρωπαίους. Είναι δυνατόν κάποιοι εντός ΕΕ λαοί/άνθρωποι να είναι ευρωπαίοι, χωρίς όμως να στηρίζουν ή να συμφωνούν με τις πολιτικές της ΕΕ. Εξάλλου η ΕΟΚ/ΕΕ ποτέ δεν προώθησε επαρκώς ή ικανοποιητικά την πολιτιστική ατζέντα και την συνείδηση/ταυτότητα. Δεν την ενδιέφερε τόσο αυτό, συν το γεγονός ότι για διάφορους λόγους δεν έχει κατορθώσει να συστήσει επαρκείς πολιτικές σε τομείς που βρίσκονται στον πυρήνα αυτού του πεδίου: εξωτερική πολιτική, εκπαίδευση, πολιτισμό κλπ κλπ.
Και εν πάση περιπτώσει, γιατί να θέλει να στηρίξει κανείς το ευρωπαϊκό πρότζεκτ όταν εν τέλει, στην καθημερινότητά του, βασικές πολιτικές και στρατηγικές επιλογές του, όπως το Σένγκεν, η Ευρωζώνη ή η ΚΑΠ τίποτα θετικό δεν του έχουν προσφέρει και ελάχιστα έχουν βελτιώσει τη ζωή του.
Επαναλαμβάνω πάντως γιατί το θεωρώ πολύ σημαντικό: όπως Ελλάδα δεν είναι μόνο η Αθήνα :) έτσι και Ευρώπη δεν είναι μόνο η ΕΕ. Τι κάνει τους Νορβηγούς, τους Ελβετούς, τους Σέρβους ή τους Κροάτες λιγότερο ευρωπαίους από τους Γάλλους, τους Ιταλούς ή τους Πολωνούς;
Συγγνώμη για τη μακρηγορία και δεν έχω αναφέρει ούτε τα μισά από όσα θα ήθελα ;)
12 Νοεμβρίου 2012 στις 4:59 πμ
4essera
Κι εκεί που λες ότι πάει κάτι να γίνει, κάπως να απεγκλωβιστεί η σκέψη από την κουλτούρα της δόσης, από την κουλτούρα του ραγιά… να και πάλι ο εγκλωβισμός, το σκύψιμο, διανθισμένο με παρακάλια καμουφλαρισμένα στην μορφή του πανικού ή της οργής. Πώς κατάφεραν οι Ούννοι να αποκτήσουν τέτοιες δυνατότητες υποβολής πάνω στην ελληνική σκέψη; Μυστήρια πράγματα…
13 Νοεμβρίου 2012 στις 6:08 μμ
j95
στη θέση σου θα άφηνα ήσυχους τους ελβετούς και τους κροάτες και θα συγκρινόμουνα περισσότερο με λιβανέζους, γεωργιανούς, λευκορώσους…
14 Νοεμβρίου 2012 στις 12:35 μμ
Кроткая
j95 αρχίζω να πιστεύω πως με έχεις ερωτευτεί, δεν εξηγείται αλλιώς.
26 Νοεμβρίου 2012 στις 2:19 πμ
24grammata.com Culture e-Magazine – Free eBooks » Eνωμένη Ευρώπη: O…νομπελίστας «μεγάλος ασθενής»*
[…] […]