Κλείνουν τα πανεπιστήμια ― ε, και λοιπόν;

Απορροφημένοι, ως φαίνεται, από την καταμέτρηση των ψήφων και τον προεκλογικό πυρετό, οι υπουργοί Παιδείας και Διοικητικής Μεταρρύθμισης, Α. Λοβέρδος και Κ. Μητσοτάκης δεν έχουν ακούσει ακόμη στην δραματική προειδοποίηση των πρυτάνεων για την αδυναμία λειτουργίας των πανεπιστημίων. Η υποχρηματοδότηση και η υποστελέχωση, απόρροιες εν πολλοίς της δημοσιονομικής λιτότητας, οδηγούν τα πανεπιστήμια σε αναστολή λειτουργίας μέσα στο τρέχον έτος. Η κατάσταση έχει επιδεινωθεί από τις ασυνέχειες και τις παλινωδίες αλλεπάλληλων υπουργών, που εφαρμόζουν ο καθείς τη δική του φιλόδοξη μεταρρύθμιση-απορρύθμιση την τελευταία τετραετία.

Η προσφιλής απάντηση των κυβερνητικών στελεχών στις πολλές παρόμοιες προειδοποιήσεις ήταν ότι οι πανεπιστημιακοί είναι συντεχνία που υπερασπίζεται τα προνόμιά της ή ότι κινούνται με αντιπολιτευτική διάθεση. Μπορεί να ειπωθεί το ίδιο για τους πρυτάνεις σήμερα, τους εκλεγμένους με τον νέο νόμο, που εθέσπισαν και εφάρμοσαν ακριβώς οι ίδιες κυβερνήσεις που προκαλούν τώρα ασφυξία στα πανεπιστήμια;

Ο λόγος τώρα αναβλύζει σκληρά πολιτικός: «Είναι απίστευτο να βγαίνει ο πρύτανης του αρχαιότερου πανεπιστημίου στη χώρα, να λέει ότι το πανεπιστήμιο κλείνει, και οι πολιτικοί να συμπεριφέρονται σαν να είπαμε καλημέρα», λέει ο κ. Θ. Φορτσάκης. Ο πρύτανης του Αθήνησι πέφτει από τα σύννεφα, ανακαλύπτει με οδυνηρό τρόπο την αναλγησία της πολιτικής τάξης. Προεκτείνει με ωμή ειλικρίνεια ο πρύτανης του ΕΜΠ, κ. Ι. Γκόλιας: «Το πανεπιστήμιο καταρρέει και αν δεν γίνει κάτι, πρέπει πλέον να είμαστε βέβαιοι ότι δεν είναι ανικανότητα. Η εντολή μπορεί να έρχεται από τους δανειστές μας, οι οποίοι μπορεί να κρίνουν ότι η Ελλάδα δεν χρειάζεται καλά πανεπιστήμια, παρά μονάχα τουρισμό. Ομως εμείς θα αντιδράσουμε».

Δεν χρειάζεται να θυμίσουμε τους αριθμούς του μαρασμού. Ας σημειώσουμε μόνο τον υποτριπλασιασμό της χρηματοδότησης και τον υποδιπλασιασμό του διοικητικού προσωπικού, μέσα σε τέσσερα χρόνια. Ας προσθέσουμε ότι δεν προκηρύσσονται νέες θέσεις καθηγητών, παρά τις αθρόες συνταξιοδοτήσεις.

Αυτά ως προς το δυσοίωνο παρόν. Τώρα, ας δούμε αντιστοίχως πού καταλήγουν οι Ελληνες επιστήμονες, μετά την αποφοίτησή τους από το κατασυκοφαντημένο ελληνικό πανεπιστήμιο. Περιζήτητοι στη Γερμανία οι Ελληνες γιατροί, νηπιαγωγοί, μηχανικοί. Στο κράτος της Ρηνανίας-Βεστφαλίας, το μεγαλύτερο της Γερμανίας, οι Ελληνες γιατροί ήταν η πολυπληθέστερη ομάδα: 1.200 έως το 2013. Περίπου 3.000 σε όλη τη Γερμανία. Θυμάμαι ακόμη τη Γερμανίδα υπουργό Πολιτισμού της Ρηνανίας-Βεστφαλίας να μου λέει: «Στείλτε Ελληνες τεχνικούς και επιστήμονες στην κοιλάδα του Ρουρ, τους εχουμε τόσο ανάγκη!»

Το περασμένο καλοκαίρι πρόσκληση προς τους Ελληνες γιατρούς απηύθυνε και ο Τούρκος υπουργός Υγείας, Μεχμέτ Μουεζίνογλου: «Ξέρουμε ότι περίπου 15.000 Ελληνες γιατροί θα δουλέψουν τα επόμενα χρόνια στη Γερμανία και άλλοι 7.000 θέλουν να εργαστούν στο εξωτερικό. Οι πόρτες μας είναι ανοιχτές».

Ας δούμε τώρα τη σύνολη εικόνα. Σε έδαφος δημογραφικού μαρασμού, ύφεσης και ανεργίας, η Ελλάδα εξάγει πολύτιμο ανθρώπινο κεφάλαιο, για τον σχηματισμό του οποίου, επί μισό αιώνα, έχουν ματώσει οικογενειακοί προϋπολογισμοί και έχουν δαπανηθεί δημόσιοι πόροι. Συστοίχως, συρρικνώνεται το εκπαιδευτικό σύστημα. Συρρίκνωση κοινωνίας, συρρίκνωση μέλλοντος.

Από το ένα άκρο, του καχεκτικού και δύσμορφου παραγωγικού ιστού, ο οποίος δεν μπορούσε να απορροφήσει ειδικευμένα και υπερπροσοντούχα Ελληνόπουλα, τώρα πάμε στο άλλο άκρο: διώχνουμε όλους τους επιστήμονες και τους ειδικευμένους, και στο εξής παράγουμε ανειδίκευτους εργάτες. Προσαρμογή, πράγματι. Και ανταγωνιστικότητα.

Διανοητική αποστράγγιση

Η κραυγή απόγνωσης μιας Ελληνίδας ερευνήτριας, της Βαρβάρας Τραχανά, στην έγκριτη επιστημονική επιθεώρηση Nature, έθεσε και πάλι το πρόβλημα της διανοητικής αποστράγγισης της Ελλάδας. Η κ. Τραχανά υποστηρίζει ότι έως το 2010, πριν δηλαδή κορυφωθεί η κρίση, 120.000 Ελληνες επιστήμονες εργάζονταν ήδη στο εξωτερικό. Ο αριθμός αυτός ακούγεται συχνά· και μάλλον δεν είναι υπερβολικός, αν λογαριάσουμε ότι για αρκετά χρόνια η χώρα είχε υπερπαραγωγή ειδικευμένων αποφοίτων πανεπιστημίου χωρίς ανάλογες παραγωγικές δομές για να τους απορροφήσει. Η χαώδης αναντιστοιχία επιστημόνων και οικονομικής δομής και η συνεπαγόμενη «διαρροή εγκεφάλων» (brain drain), ήδη το 2010, έχει περιγραφεί στην έρευνα του καθ. Λόη Λαμπριανίδη, που εκδόθηκε το 2011 ( «Επενδύοντας στη φυγή: η διαρροή επιστημόνων από την Ελλάδα στην εποχή της παγκοσμιοποίησης», εκδ. Κριτική).

Οι συνέπειες της διαρροής είναι σοβαρές τώρα, αλλά ίσως όχι ευκόλως ορατές. Τώρα βλέπουμε τον αρχόμενο μαρασμό της ανώτατης εκπαίδευσης και της έρευνας· αφενός, εξαιτίας του κακού σχεδιασμού κατά το παρελθόν: υπερεπένδυση κατά τομείς, σπατάλη πόρων, απουσία μακροπρόθεσμου σχεδίου, πελατειακές και τοπικιστικές σκοπιμότητες, συντεχνιακή νοοτροπία των ακαδημαϊκών δασκάλων. Αφετέρου, εξαιτίας της δραστικής, και σε πολλές περιπτώσεις φονικής, περικοπής των δημοσίων δαπανών για εκπαίδευση και έρευνα στα χρόνια του μνημονίου.

Είναι ευνόητο εξάλλου ότι υπό συνθήκες αφόρητης οικονομικής πίεσης, πολλές οικογένειες δεν θα μπορούν εφεξής να στηρίξουν τις σπουδές των παιδιών τους, όχι μόνο στο εξωτερικό, αλλά ούτε και σε ιδρύματα μακριά από τον τόπο κατοικίας. Συμβαίνει ήδη.

Υπάρχει όμως και το μέλλον: Ο λυσιτελής ανασχεδιασμός της εκπαίδευσης συμβαδίζει απαραιτήτως με τον ανασχεδιασμό της παραγωγής, δηλαδή με την εκπόνηση ενός εθνικού σχεδίου μακράς πνοής, που θα τοποθετεί την Ελλάδα στον διεθνή καταμερισμό εργασίας βάσει των συγκριτικών πλεονεκτημάτων και των δυνατοτήτων της, πραγματιστικά, απροκατάληπτα, με φαντασία και τόλμη. Ο Πρόεδρος του Ισραήλ Σιμόν Πέρες, ο πολύπειρος ηγέτης, το περασμένο καλοκαίρι μάς το είπε ζυγισμένα και ιστορικά: «Το μέγεθος μιας χώρας δεν κρίνεται από την έκταση του εδάφους της, αλλά από το επίπεδο ανάπτυξης και την τεχνολογία της. Η Ελλάδα έχει ψηλά βουνά που θα σας φέρουν τουρίστες, αλλά χρειάζεστε υψηλή τεχνολογία που θα σας φέρει επενδύσεις».

Η αποεπένδυση σε εκπαίδευση και έρευνα προοιωνίζεται όχι μόνο κοινωνικές ανισότητες, αλλά και εθνικό μαρασμό: με ποιες διανοητικές δυνάμεις θα ανακάμψει η χώρα, όταν η ύφεση επιτέλους πιάσει πάτο; Οταν οι πιο άξιοι και καταρτισμένοι, οι εκπαιδευμένοι με δημόσια δαπάνη και με την έως αιμορραγίας χρηματοδότηση των οικογενειών, εγκαταλείπουν τις εστίες τους, σαν οικονομικοί πρόσφυγες, για να προσφέρουν τις γνώσεις και τη ζωτικότητά τους στην υπερορία; Οταν φεύγουν οι νέοι και απομένει να οικοδομήσει το μέλλον ο πιο γηρασμένος πληθυσμός της Ευρώπης, με σαρωμένα ασφαλιστικά ταμεία και ετοιμόρροπο κράτος πρόνοιας; Προ εβδομάδων το περιοδικό Der Spiegel εικόνιζε στο εξώφυλλο του νέους Νοτιοευρωπαίους με τη, σχεδόν θριαμβευτική, διαπίστωση: Τα καλύτερα μυαλά της Ευρώπης στην υπηρεσία της γερμανικής οικονομίας.
Η κρίση δεν είναι μόνο ο παρών πόνος. Είναι και η απώλεια των προϋποθέσεων του μέλλοντος.

Δημόσια καταισχύνη

Για οικογενειοκρατία και αναξιοκρατία στα πανεπιστήμια γράφαμε την περασμένη εβδομάδα. Με γενικότητες· δεν θέλαμε να δώσουμε παραδείγματα με ονόματα συγγενών και με στημένες εκλογές. Είχαμε όμως αναφερθεί στα προπύργια του νεποτισμού: στην Ιατρική, τη Νομική, τη Θεολογική. Πρόσφατη δημοσιογραφική έρευνα επιβεβαίωσε με αριθμούς την υπόδειξή μας. Θλιβερά.