Πρώτες παρατηρήσεις για την επίσκεψη Νταβούτογλου

Πρώτες παρατηρήσεις για την επίσκεψη Νταβούτογλου:

• Η επίσκεψη πραγματοποιήθηκε ενώ το σκάφος Μπαρμπαρός, συνοδευόμενο από πολεμικά πλοία, βρίσκεται στην ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας ― δηλαδή υπό την σκιά μονομερώς προκληθείσας παραβίασης κυριαρχικού χώρου, και δυνάμει θερμού επεισοδίου.

• Η Τουρκία επιχειρεί σταθερά να μετατρέψει το Κυπριακό σε διμερές πρόβλημα, δηλαδή να το αποδιεθνοποιήσει, εκτός αποφάσεων ΟΗΕ και πλαισίου διεθνούς δικαίου. Η ελληνική πλευρά δεν απέρριψε σαφώς αυτή την τάση.

• Η ελληνική πλευρά δεν απέρριψε σαφώς την επιχειρούμενη από την Τουρκία αναστολή της άσκησης των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας επί της νομίμως ανακηρυχθείσας ΑΟΖ, όπου και οι εργασίες εξόρυξης.

• Η Τουρκία μοχλεύει τις ελληνοτουρκικές σχέσεις με δύο υπομόχλια: το Κυπριακό και τη Θράκη. Για πρώτη φορά ανακοινώθηκε τουρκική ρηματική διακοίνωση για επίσημη επίσκεψη πρωθυπουργού στη Θράκη. Η επίσκεψη ματαιώθηκε την υστάτη στιγμή.

Σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να αναγνωσθεί η προσεκτική, επιφυλακτική δήλωση του Αλέξη Τσίπρα, μετά τη συνάντηση με Νταβούτογλου (εδώ, ολόκληρη η δήλωση):

«Η ελληνοτουρκική συνεργασία, για να είναι ουσιαστική, πρέπει να βασιστεί στον σεβασμό του διεθνούς δικαίου και την προοπτική μιας δίκαιης και βιώσιμης λύσης του Κυπριακού επί τη βάσει των αποφάσεων του ΟΗΕ και δεν μπορεί να βασιστεί σε προκλήσεις και δημιουργία τετελεσμένων… Η αποστολή τουρκικού ερευνητικού σκάφους, συνοδευόμενου από πολεμικά πλοία, προκειμένου να διεξάγει σεισμικές έρευνες στην κυπριακή ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα, υπονομεύει αυτήν την προοπτική καθώς συνιστά παραβίαση κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας».

Ιδού η ατζέντα Νταβούτογλου, όπως διατυπώνεται σε κοινή συνέντευξη σε αθηναϊκά μέσα, που θα δημοσιευθεί αύριο Δευτέρα 8.12.2014:

«Το όλο θέμα που δημιουργήθηκε δεν είναι θέμα «Μπαρμπαρός», αλλά φυσικού αερίου που ανήκει και στις δυο κοινότητες του νησιού. Παρά τις προτάσεις μας, οι Ελληνοκύπριοι έδρασαν μονομερώς»
«[…] αν οι Ελληνοκύπριοι θέλουν να κάνουν έρευνες τώρα, αυτό πρέπει να είναι μέρος της διαπραγματευτικής διαδικασίας».
[…] Ο τούρκος πρωθυπουργός δεν κρύβει την ενόχλησή του για τα τριμερή σχήματα συνεργασίας που διαμορφώνουν στην ανατολική Μεσόγειο Ελλάδα και Κύπρος με τη συμμετοχή της Αιγύπτου και του Ισραήλ, επισημαίνοντας ότι «όλες οι συνεννοήσεις στην ανατολική Μεσόγειο πρέπει να γίνονται αντικείμενο διαπραγμάτευσης με όλους».
Προειδοποιεί μάλιστα ότι αν η Ελλάδα προχωρήσει σε οριοθέτηση ΑΟΖ με την Αίγυπτο χωρίς να οριοθετήσει προηγουμένως με την Τουρκία, «δεν θα δεχθούμε τη συμφωνία. Έχουμε τη μακρύτερη ακτή στην ανατολική Μεσόγειο. Κανένας δεν πρέπει να περιμένει ότι η Τουρκία θα περιοριστεί στον κόλπο της Αττάλειας».

EDIT: Η συνέντευξη Νταβούτογλου στην Καθημερινή: Αποφεύγει να δεσμευθεί για απόσυρση του Μπαρμπαρός, δεν αναγνωρίζει ενδεχόμενη οριοθέτηση ΑΟΖ μεταξυ Ελλάδας και Αιγύπτου.

Η τζιχάντ πιέζει τον ερντογανισμό

Mετά την προεδρική εκλογή και την ανάδειξη του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο ανώτατο αξίωμα, έχει γραφεί ότι ο ισχυρός άνδρας της Τουρκίας κατά τα τελευταία δώδεκα χρόνια εδραιώνεται ακόμη περισσότερο, φέρνοντας πια την πολιτειακή δομή στα μέτρα των προσωπικών φιλοδοξιών του. Η απευθείας εκλογή στο προεδρικό αξίωμα έδωσε πρωτοφανή πολιτική ισχύ και κύρος στον Ερντογάν, τέτοια που του επιτρέπουν να συνεχίσει ακάθεκτος την ιδιότυπη μεταμόρφωση του τουρκικού κράτους, με ένα μείγμα αποκεμαλοποίησης και εξισλαμισμού.

Η επιλογή του, «υποτακτικού» και πάντως μη διαθέτοντος αυτόνομη πολιτική υπόσταση, Αχμέτ Νταβούτογλου για τη θέση του πρωθυπουργού είναι ενδεικτική των μακροπρόθεσμων σχεδίων του Ερντογάν. Ο μοναδικός ηγέτης μακροπρόθεσμα θα είναι ο Πρόεδρος, κατά το αμερικανικό μοντέλο, ακόμη κι αν χρειαστεί αλλαγή του ισχύοντος Συντάγματος.

Οπως σημειώνουν γνώστες της τουρκικής πολιτικής σκηνής, ο Ερντογάν μεταφέρει όλους τους πολιτικούς αντιπάλους του σε ένα πεδίο αντιπαράθεσης που είναι ισλαμικό. Ωθεί τον πρώην πανίσχυρο σύμμαχό του και νυν αντίπαλο, τον Φετουλάχ Γκιουλέν, σε θέση αντιπολιτευόμενου, αποκόπτοντάς τον συστηματικά από την κρατική εξουσία· ως εκ τούτου, στερεί από τον ισλαμιστή πνευματικό ηγέτη Γκιουλέν ζωτικό χώρο για να επεκτείνει την επιρροή του. Ο λαϊκός ισλαμισμός, στενά συνυφασμένος με τις πελατειακές-φεουδαρχικές δομές της τουρικής πολιτικής, θα είναι εφεξής προνομιακός χώρος του Ερντογάν. Ακόμη και οι κοσμικοί κεμαλιστές φλερτάρουν πλέον με τη λαϊκή εκδοχή ισλαμισμού, όπως την έχει επιβάλει ο Πρόεδρος.

Η πολιτική ολοκλήρωση του ερντογανισμού δεν μπορεί βέβαια να προχωρήσει ερήμην των εξελίξεων στο εξωτερικό της χώρας. Και η Τουρκία βρίσκεται στην θερμότερη περιοχή του πλανήτη, εκεί όπου το Ισλάμ δεν έχει τα χαρακτηριστικά του νεοοθωμανικού ερντογανισμού, αλλά υπό τη μορφή του ISIS συνιστά την παράφρονα μεταβλητή για το παγκόσμιο σύστημα. H Toυρκία αρχικά υποστήριξε πολλαπλώς τις δυνάμεις των τζιχαντιστών ατάκτων που επετίθεντο στο καθεστώς Ασαντ της Συρίας. Τώρα όμως που οι άτακτοι μεταλλάχθηκαν σε δύναμη που ελέγχει εδάφη, πετρελαιοπηγές, διυλιστήρια και σουνιτικούς πληθυσμούς στο Ιράκ, και πολεμά οτιδήποτε βρίσκει στον δρόμο του, η Τουρκία υποχρεώνεται να αλλάξει στάση. Το κυριότερο, βλέπει να ιδρύεται ένα κράτος Κούρδων στο βόρειο Ιράκ, με την υποστήριξη σύσσωμης της Δύσης, για να αναχαιτίσει τους τζιχαντιστές, το οποίο φαίνεται ότι θα παίξει καταλυτικό ρόλο για τες απελευθερωτικές και αυτονομιστικές επιδιώξεις των Κούρδων σε όλη την περιοχή: Συρία, Ιράν και φυσικά Τουρκία, όπου βρίσκεται πολυπληθές και ισχυρό κουρδικό στοιχείο.

Η ρευστότητα στα νοτιοανατολικά σύνορά της πιθανότατα θα επηρεάσει τη στάση της Τουρκίας και σε άλλα μέτωπα, διμερή και γειτονίας. Οπως ακριβώς μοχλεύεται από τους Κούρδους, πιθανόν να επιχειρήσει να μοχλεύσει αυτονομιστικές τάσεις σε περιοχές των Βαλκανίων με μουσουλμανικές ή τουρκόφωνες μειονότητες. Για αντίβαρο στις έσωθεν και έξωθεν πιέσεις ανατολικά, αλλά και σαν μια εναλλακτική οδό τροφοδότησης του νεοοθωμανικού οράματος του Ερντογάν, προτού ξεφτίσει.

Οι πρώτες ενδείξεις της εκ ρευστότητας αδιαλλαξίας φανερώνονται στην Κύπρο. Η προκλητική τουρκική παρέμβαση στην ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας, με αφορμή τις εν προόδω γεωτρήσεις για φυσικό άεριο, εντάσσεται σε αυτό το αναμενόμενο πλαίσιο αντιδράσεων. Η Τουρκία του Ερντογάν αναδιπλώνεται τσαλακωμένη στη Μέση Ανατολή, όπου δεν πέτυχε διπλωματικά ή γεωπολιτικά κέρδη, πλην των οικονομικών κερδών που προσπορίζεται η ολιγαρχία της, και στρέφεται επιθετικά προς δυσμάς: τώρα στη Μεσόγειο, κατόπιν ίσως στα Βαλκάνια. Η Τουρκία φαίνεται έτοιμη για θερμά παίγνια.

Ο νεοθωμανισμός συναντά τα όριά του

Τα νέα στοιχεία για το ποιος χρησιμοποίησε χημικά όπλα στην Συρία ανατρέπουν τα στερεότυπα με τα οποία δικαιολογήθηκε η εισβολή στο Ιράκ του και δικαιώνει όσους χειρίστηκαν με μετριοπάθεια την παρόξυνση της κρίσης στη Μέση Ανατολή. Ο βετεράνος ερευνητής Seymour M. Hersh συγκροτεί μια πειστική εξήγηση για το πώς απετράπη η αμερικανική επέμβαση στη Συρία, σύμφωνα με όσα δημοσίευσε στο London Review of Books.

Με λίγα λόγια, δικαιώνονται ο Αμερικανός πρόεδρος Μπάρακ Ομπάμα και ο Ρώσος ηγέτης Βλαντιμίρ Πούτιν, οι οποίοι κατόρθωσαν να συνεννοηθούν, ο καθείς για τους δικούς του λόγους, και να αποτρέψουν τη γενίκευση της σύρραξης στη Συρία.

Ο πρόεδρος Ομπάμα αξιοποίησε προφανώς τις πληροφορίες των αμερικανικών υπηρεσιών, αλλά και το σχετικό υλικό που συνέλεξαν βρετανικές και ρωσικές υπηρεσίες, και οι ερευνητές του ΟΗΕ. Επιπροσθέτως, αφουγκράστηκε επιτυχώς το πολιτικό κλίμα που όρισε η βρετανική Βουλή των Κοινοτήτων με την ιστορική απόφασή της για μη επέμβαση· άκουσε δηλαδή το μετρημένο μήνυμα που έστειλαν οι παραδοσιακοί Βρετανοί σύμμαχοι. Σε αυτή τη φάση οι Βρετανοί έπραξαν εντελώς αντίθετα από τον πρώην πρωθυπουργό Τόνι Μπλερ, ο οποίος είχε παραπλανήσει εσκεμμένως τον βρετανικό λαό για τα όπλα μαζικής καταστροφής του Σαντάμ Χουσεΐν, οδηγώντας τη χώρα του στα πολεμικά μέτωπα του Ιράκ.

Ο Αμερικανός πρόεδρος συνέπλευσε επίσης με την εκφρασμένη βούληση των Ρώσων, οι οποίοι έχουν τα δικά τους γεωπολιτικά συμφέροντα στην περιοχή, για αποτροπή της γενικευμένης σύρραξης. Αλλά δεν εισάκουσε τις θερμές και ιδιοτελείς εισηγήσεις του Τούρκου ηγέτη Ταγίπ Ερντογάν για γενικευμένη επέμβαση εναντίον του Σύρου Προέδρου Ασαντ.

Οι αποκαλύψεις για τον υπονομευτικό ρόλο της τουρκικής ΜΙΤ στη συριακή κρίση και την τουρκική βοήθεια προς τους τζιχαντιστές άτακτους, φέρνουν σε δύσκολη θέση τον Ερντογάν και αποδυναμώνουν το σχέδιό του να αναδειχθεί η Τουρκία σε μοναδική ισχυρή περιφερειακή δύναμη και ρυθμιστή της ευρύτερης αραβικής και ισλαμικής περιοχής μαζί με τις υπερδυνάμεις. Η νεοθωμανική γεωπολιτική των Ερντογάν-Νταβούτογλου δέχεται πλήγματα στο εξωτερικό μέτωπο, έτσι όπως διαμορφώνεται η κατάσταση στη Συρία, αλλά και μετά την ιστορικής σημασίας προσέγγιση ΗΠΑ και Ιράν. Η αμερικανική ηγεσία δεν βάζει πια όλα τα αυγά της στο καλάθι ενός περιφερειακού συμμάχου, και σίγουρα όχι στο καλάθι της Τουρκίας.

Ο έως πρόσφατα πανίσχυρος Ερντογάν δεν βλέπει μόνο απώλειες στο εξωτερικό μέτωπο. Στο εσωτερικό αντιμετωπίζει, αφενός, κάμψη του τουρκικού οικονομικού θαύματος και φυγή κεφαλαίων, αφετέρου, τη λυσσώδη αντιπαράθεση του πρώην συμμάχου του νεοϊσλαμιστή ηγέτη Φετουλάχ Γκιουλέν, αλλά και τη σταθερή και αυξανόμενη αντίδραση των μορφωμένων μεσοστρώματων των μητροπόλεων απέναντι στον νεοθωμανικό δεσποτισμό.

Ο πόλεμος στη Συρία, η προσέγγιση του Ιράν, η κρίση στην Ουκρανία, η μακρά αστάθεια σε Αίγυπτο και Λιβύη, συμβαίνουν λίγο-πολύ στα όρια της Ευρώπης. Αφορούν την Ευρώπη· είτε σαν οιονεί φεντεραλιστικό σύστημα με γεωπολιτικά και γεωοικονομικά συμφέροντα, είτε επειδή επηρεάζονται άμεσα τα όμορα κράτη-μέλη. Η Ελλάδα είναι ένα τέτοιο κράτος που επηρεάζεται άμεσα και πολλαπλώς.