Αποδοχή διαφορών για κοινή πορεία

Φίλος παντρεμένος με Γερμανίδα μου περιέγραφε πόσο αμήχανος ή και σοκαρισμένος νιώθει με τον διάχυτο αντιγερμανισμό. Ο γιος μας είναι μισός Γερμανός, είναι λοιπόν άλλος, παράξενος; αναρωτήθηκε. Απάντησε ο ίδιος: Δυστυχώς ταυτίζουμε τους Γερμανούς με τους ηγέτες τους και με τα στερεότυπα.

Το ίδιο βέβαια συμβαίνει και κατά την αντίστροφη κατεύθυνση: Οι Γερμανοί κρίνουν τους Ελληνες με βάση τα στερεότυπα της μπυραρίας και τους λιβέλους του λαϊκού τύπου. Οι αμοιβαίες παρεξηγήσεις και η καχυποψία απλώνονται ανάμεσα στον Νότο και τον Βορρά, υπονομεύοντας το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, ένα πρωτότυπο εγχείρημα ιστορικών διαστάσεων. Ο μαγνήτης που τραβάει τα βέλη είναι η Γερμανία· ευλόγως: επιβάλλει προσώρας την πολιτική της βούλησή στα άλλα κράτη και ηγεμονεύει. Αυτό που φουντώνει όμως τα αντιγερμανικά αισθήματα είναι μια ορισμένη ωμότητα στις διατυπώσεις της κυβέρνησης του Βερολίνου όταν απευθύνονται σε ασθενείς εταίρους, και κυρίως το μείγμα κανονιστικής ακαμψίας, ηθικολογίας και υποκρισίας που συνθέτει τον λόγο των Γερμανών ηγετών.

Οι Γερμανοί διανοούμενοι διεθνούς εμβέλειας, όπως ο φιλόσοφος Γιούργκεν Χάμπερμας και ο κοινωνιολόγος Ούλριχ Μπεκ, επισημαίνουν καίρια όχι μόνο τον επαρχιωτισμό και την αλαζονεία των συμπατριωτών τους πολιτικών, τον αντιευρωπαϊσμό τους εντέλει, αλλά και το έλλειμμα δημοκρατικής κουλτούρας στην μετά-BRD μεγάλη Γερμανία και την ανιστορική απάλειψη της ενοχής για την ιστορική ανωμαλία του ναζισμού και του Δευτέρου Πολέμου. Με παρόμοιο τρόπο έχουν ασκήσει δριμύτατη κριτική στην κυβέρνηση Μέρκελ, Σόιμπλε κ.ά., οι βετεράνοι της μεταπολεμικής BRD, ηγέτες σαν τον Χέλμουτ Σμιντ και τον συγγραφέα φίλο του Γκύντερ Γκρας· αυτοί είναι οι τελυταίοι της γενιάς που έζησε τη φρίκη του πολέμου και συμμετείχαν στην ανοικοδόμηση όχι μόνο της χώρας αλλά και της πρώτης δημοκρατίας με διάρκεια και σφρίγος.

Επανέρχομαι στην αγωνία του φίλου με τον Ελληνογερμανό γιο. Η πρόκληση είναι αμφίδρομη: πώς θα καταλάβουμε εμείς τους Γερμανούς και πως αυτοί θα καταλάβουν εμάς. Δυστυχώς η σφοδρή κρίση, οικονομική και πολιτική, εξουδετερώνει γοργά τους πολλούς και επίπονους δεσμούς αλληλοκατανόησης και προσέγγισης που κατορθώθηκαν μεταπολεμικά, στη μακρά διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Ισως επειδή η κρίση απεκάλυψε ότι οι δεσμοί ήσαν κυρίως οικονομικοί, τεχνοκρατικοί και νομοκανονιστικοί, χωρίς την αναγκαία εμβάθυνση στην πολιτική και τον πολιτισμό. Ισως επειδή η σύγκλιση και η αλληλεγγύη, η έως πρόσφατα κυρίαρχη ρητορική της Ε.Ε., δεν υπερπήδησε ποτέ βαθιά ριζωμένες, καλυμμένες, αντιλήψεις αποικιοκρατίας και προκαταλήψεις οριενταλισμού. Ισως επειδή υποτιμήθηκαν τα φαντάσματα του ναζισμού και του φασισμού, και εξορκίστηκαν επιπόλαια οι μνήμες του πολέμου.

Παρ’ όλ’ αυτά: ο μισός αιώνας κοινής πορείας δεν μπορεί να πάει χαμένος. Πολύ περισσότερο που η σημερινή γεωγραφία δυνάμεων αναγκάζει τα ευρωπαϊκά κράτη να παραμείνουν κοντά, ενωμένα με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, για να ανταποκριθούν στις ιστορικές προκλήσεις. Ακόμη κι αν διαλυθεί ή μετασχηματιστεί η ζώνη του κοινού νομίσματος, η Ευρωπαϊκή Ενωση θα πρέπει να βρει έναν άλλο τρόπο συνέχειας της κοινής πορείας, πολιτικά, εμπορικά, πολιτιστικά. Βέβαιο είναι ότι πρέπει να συνεχιστεί ελικρινέστερα η ανακοπείσα προσπάθεια για αλληλοκατανόηση. Και να αποδεχθούμε την συνύπαρξη με τις διαφορές μας· μας ενώνουν πολλά περισσότερα. Τα διπλής καταγωγής παιδιά μας μαρτυρούν περί της δυνατής συνύπαρξης.

Η ιστορία δεν περιμένει

H προσφυγή της Ισπανίας στους μηχανισμούς στήριξης της Ε.Ε., προκειμένου να διασώσει τις τράπεζες της, συνέβη εσπευσμένως, μία μόνον εβδομάδα πριν από τις αμφίρροπες εκλογές στην Ελλάδα. Το φαινόμενο της πεταλούδας ή της επιμόλυνσης των οικονομιών επηρέαζει πλέον άμεσα τις αποφάσεις στην κορυφή της ευρωζώνης, παρότι επισήμως επαναλαμβάνονται μονότονα οι διαβεβαιώσεις περί του αντιθέτου. Οι αγορές το έθεταν σαφέστερα, από την αρχή της κρίσης χρέους: Η Ελλάδα ήταν αρκετά μεγάλη για πέσει, και η Ισπανία αρκετά μεγάλη για να σωθεί.

Δυστυχώς για μας τους Ελληνες, καμία πρόβλεψη δεν περιέχει άμεση ανακούφιση: είτε η ευρωζώνη προχωρήσει σε ακρωτηριασμό της Ελλάδας είτε διατηρήσει εν καταστολή το άρρωστο μέλος με στάγδην παροχή χρήματος, η χώρα είναι πλέον αναξιόχρεη, η οικονομία της στεγνή και η κοινωνία στο όριο θραύσεως. Η εκλογή της 6ης Μαϊου κατέγραψε και πολιτικά την απόγνωση του κερματισμένου κοινωνικού σώματος, ενώ και η επερχόμενη κάλπη της 17ης Ιουνίου δεν αναμένεται να γεννήσει θαύμα. Μπορεί οι προσδοκίες του απεγνωσμένου και φοβισμένου λαού να ρέουν αντιστοίχως προς τους δύο πόλους «αντιμνημόνιο – αντισύριζα», εντούτοις καμία προσδοκία, όσο ισχυρή, δεν άλλαξε ποτέ τον ρου της ιστορίας. Ο ρους μπορεί να επηρεαστεί, αν και όχι να εκτραπεί, μόνον από την συγκεντρωμένη, ενεργητική εκδήλωση της βούλησης του ιστορικού υποκειμένου.

Μέγα μέρος της αναξιοπιστίας της χώρας οφείλεται στην ιδιοτέλεια, την αδράνεια, την ανικανότητα και τα κατά συρροή σφάλματα της εγχώριας ελίτ. Το έχουν πει με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο οι επικεφαλής του ΔΝΤ και πρόσφατα ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών Β. Σόιμπλε. Τούτο σημαίνει, μεταξύ άλλων, ότι ο ξένος παράγων δεν έχει αξιόπιστο συνομιλητή, ικανό να διαπραγματευτεί ρεαλιστικά επ’ ωφελεία του ελληνικού λαού, και ικανό να τηρήσει όσα συμφωνεί. Τα πολλά και εύκολα «ναι» διολίσθησαν ταχύτατα σε «δεν μπορώ» και «δεν γίνεται».

Οποιο κόμμα κι αν πρωτεύσει, δεν θα έχει αυτοδυναμία, άρα δεν θα είναι σε θέση να σχηματίσει κυβέρνηση ισχυρή, ικανή να διαπραγματευτεί στο εξωτερικό, να πείσει και να εμπνεύσει στο εσωτερικό. Μια λύση, ίσως η μόνη, θα ήταν ο σχηματισμός πατριωτικού μετώπου προς εθνική σωτηρία, υπό την έννοια ότι το πρώτο κόμμα θα προτείνει κυβέρνηση με πρόσωπα κύρους, με απήχηση υπερβαίνουσα τα κομματικά, ακόμη και τα ιδεολογικά, όρια. Μια τέτοια κυβέρνηση, με επικεφαλής τον αρχηγό του πλειοψηφήσαντος κόμματος, θα είχε την απαραίτητη πολιτική νομιμοποίηση και επιπλέον θα αποκτούσε το ηθικό πλεονέκτημα στα μάτια του οργισμένου και δύσπιστου λαού: τα μέλη της δεν θα είχαν αμαρτίες παρελθόντος ούτε προσδοκία πολιτικού κέρδους, αλλά ιστορικό καθήκον έναντι του κινδυνεύοντος μέλλοντος. Η συγκέντρωση άξιων και άφθαρτων θα λειτουργούσε σαν υπερκομματική δεξαμενή σκέψης και δράσης, και θα κινητοποιούσε και άλλους πολλούς να δουλέψουν υπέρ του κοινού καλού. Επιπλέον, μια τέτοια κίνηση θα επανέφερε μέρος της χαμένης διεθνούς αξιοπιστίας.

Η χώρα χρειάζεται χρόνο. Ο χρόνος μπορεί να κερδηθεί μόνο με συμπυκνωμένη βούληση, κεραυνοβόλο ενεργητικότητα και προ πάντων γενναίες υπερβάσεις. Η ιστορία δεν περιμένει.

Η Ελλάδα είναι Ευρώπη

Οι εκλογές της 6ης Μαϊου διεξάχθηκαν διλημματικά: υπέρ ή κατά του Μνημονίου. Υπέρ του Μνημονίου ετίθεντο αναγκαστικά το ΠΑΣΟΚ που το εισήγαγε και το επέβαλε ως μόνη εναλλακτική λύση έναντι της πτώχευσης, και η Νέα Δημοκρατία που μετεστράφη και ακολούθησε μετά τον Οκτώβριο του 2011. Υπέρ ετέθησαν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, και κάποια μικρότερα κόμματα. Εναντίον του Μνημονίου ετέθησαν όλα τα άλλα κόμματα, αριστερά και δεξιά· και σχηματισμοί που προέκυψαν εξ αποσχίσεως από τα μεγάλα μνημονιακά κόμματα.

Το εκλογικό αποτέλεσμα έδειξε ότι το αντιμνημονιακό ρεύμα κατίσχυσε. Ωστόσο η διασπορά των ψήφων και ο παράλογος εκλογικός νόμος δεν επέτρεψαν τη συγκρότηση μιας κυβέρνησης συνασπισμού, υπέρ ή κατά του Μνημονίου. Παρότι άκαρπη, όμως, η διαδικασία των διαβουλεύσεων έδειξε ότι το «μνημονιακό» μέτωπο έχει διαρραγεί: ουδείς τώρα υπερασπίζεται το Μνημόνιο ως έχει, αδιαπραγμάτευτο, ακόμη και όσοι το υπερψήφισαν πριν από λίγες εβδομάδες. Τώρα όλοι συμφωνούν ότι τα βάρη του είναι αβάσταχτα και ότι η χώρα βρίσκεται στο χείλος ανθρωπιστικής κρίσης· πρώτος ο κ. Βενιζέλος, αρχιτέκτων του Μνημονίου 2, το αναγνωρίζει. Αρα όλοι συμφωνούν ότι απαιτείται επανεξέταση ή αναδιαπραγμάτευση ή απαγκίστρωση ή πάγωμα ή ακύρωση. Ολοι συμφωνούν τώρα ότι το Μνημόνιο, με τη δομή, τον τρόπο και την ένταση που εφαρμόστηκε, έφερνε καταστροφή μάλλον ή θεραπεία. Αρα το δίλημμα υπέρ ή κατά του Μνημονίου έχει καταπέσει εν τοις πράγμασι, πολλώ μάλλον που και από τα ευρωπαϊκά κέντρα αρχίζει να πνέει δειλά άνεμος χαλάρωσης.

Εντούτοις, καθώς βαδίζουμε προς επαναληπτικές, απολύτως κρίσιμες, εκλογές, αναδύεται νέο δίλημμα: Υπέρ ή κατά της Ευρώπης; Ηδη στη δημόσια ρητορική διαμορφώνονται αδρά δύο πόλοι, ο φιλοευρωπαϊκός και αντιευρωπαϊκός. Τυπικά, σύμφωνα με τις διακηρύξεις τους, αντιευρωπαϊστές μπορούν να θεωρηθούν μόνο το ΚΚΕ και οι νεοναζί, και φυσικά όχι με τους ίδιους όρους· το ΚΚΕ ακολουθεί μια πολιτική λογική, οι άλλοι απλώς κρώζουν ανορθολογικά. Ολοι οι άλλοι σχηματισμοί εντάσσουν εαυτούς πολιτισμικά και ιστορικά σε μια ευρωπαϊκή προοπτική, με περισσότερη ή λιγότερη έμφαση, με περισσότερο ή λιγότερο φορμαλισμό. Ευλόγως. Η Ελλάδα είναι Ευρώπη, και η σχέση είναι αμφίδρομη. Η Ελλάδα προϋποθέτει την Ευρώπη κατά την πολιτιστική της γενεαλογία· και η Ευρώπη εμφυσά στην Ελλάδα μια νεοκλασικιστική-ρομαντική ταυτότητα κατά τη γέννηση του νεοελληνικού κράτους.

Αλλά ακόμη κι αν βρίσκουμε τους ιστορικούς δεσμούς μη επαρκείς, τότε πρέπει να δούμε τους γεωπολιτικούς και οικονομικούς δεσμούς της μεταπολεμικής περιόδου, και ιδίως της πρόσφατης 30ετίας της ΕΟΚ και της ΕΕ. Η αποβολή της ασθενούς Ελλάδας από την νομισματική ένωση δεν θα έχει μόνο οικονομικό κόστος, αλλά και πολιτικό και γεωπολιτικό. Η αποσυνάγωγος Ελλάδα θα πληρώσει ασφαλώς μέγα κόστος σε ενδεχόμενη ρήξη σχέσεων, ακούσια ή εκούσια. Αλλά κόστος θα πληρώσει και η Ευρώπη, πολιτικό στο σύνολό της, σαν πολιτική ένωση, και οικονομικό σε μεμονωμένες χώρες. Το διαζύγιο δεν συμφέρει κανέναν. Αυτό το αναγνωρίζουν πλέον όλοι, εντός και εκτός συνόρων, πλην ίσως της νυν κυβερνώσας ομάδας στη Γερμανία.

Το δίλημμα άρα υπέρ ή κατά της Ευρώπης, υπέρ ή κατά του ευρώ, που αναμένεται να χρησιμοποιηθεί προεκλογικά, είναι εν πολλοίς κατασκευασμένο και άνευ ουσίας, όπως τα περισσότερα διλήμματα. Η πολιτική είναι δυναμική ρευστών, είναι διαχείριση του πραγματικού, είναι τέχνη του εφικτού· ταυτοχρόνως είναι ιστορία εν τω γεννάσθαι, ποτέ στατική και δεδομένη. Οι αφηγήσεις των πολιτικών κομμάτων από αλλού ξεκινούν και αλλού φτάνουν: το ΠΑΣΟΚ εκραύγαζε εναντίον του ΝΑΤΟ και της ΕΟΚ· η ΝΔ του Κωνσταντίνου Καραμανλή έθεσε τη χώρα εκτός ΝΑΤΟ. Κατά τον ίδιο τρόπο, η πέραν του ΚΚΕ αριστερά πορεύτηκε πάντα φιλοευρωπαϊκά, ασκώντας κριτική στις άκαμπτες νεοφιλεύθερες δοξασίες των Βρυξελών, αλλά φτάνοντας να υπερψηφίσει ακόμη και τη Συνθήκη του Μάαστριχτ.

Το πρόβλημα της συγκεκριμένης αριστεράς είναι ότι είχε υποτιμήσει το ρόλο του έθνους-κράτους και ενός μοντέρνου πατριωτισμού σαν δυνάμει πυλώνες μιας ευρωπαϊκής συνομοσπονδίας δημοκρατικών ισότιμων κρατών. Αυτό το ανακαλύπτουν διανοούμενοι και πολιτικοί εδώ και σε άλλα κράτη-μέλη, τώρα που η μεγάλη ενιαία Γερμανία και η νομισματική ορθοδοξία δοκιμάζουν τις αντοχές των λαών και των δημοκρατιών. Το δίλημμα άρα δεν είναι μέσα ή έξω απ’ την Ευρώπη, αλλά ν’ αλλάξει η Ελλάδα και ν’ αλλάξει η Ευρώπη. Για την Ελλάδα είναι κατεπείγον.

Ζωγραφική: Στέλιος Φαϊτάκης, 2009.

Η Ελλάδα θα προλάβει;

Οι ελληνικές εκλογές παίρνουν άλλη διάσταση, κυρίως ως προς το πολιτικό μήνυμα που θα στείλουν εκτός συνόρων, αν τις δουμε με φόντο τις ραγδαίες πλέον εξελίξεις στην Ευρώπη. Η ατζέντα φαίνεται να αλλάζει: από τη δημοσιονομική πειθαρχία και τη λιτότητα, προς μια κατεύθυνση τόνωσης της ανάπτυξης και ανάσχεσης της ύψεσης.

Οι εκλογές στη Γαλλία ήταν το πρώτο σήμα ότι κάτι άλλαζει: όποιος Πρόεδρος κι αν εκλεγεί, είναι προφανές ότι το Παρίσι εφεξής δεν θα ακολουθήσει πειθήνια τη δημοσιονομική ορθοδοξία του Βερολίνου. Πολύ περισσότερο που πιθανότερος Πρόεδρος είναι ο διακριτικά, πλην σαφώς, «ανυπάκουος» Φ. Ολάντ, στηριγμένος και σε αριστερές ψήφους.

Δεύτερο σήμα, το ράγισμα της Ισπανίας. Ο ιβηρικός γίγαντας, βαριά τραυματισμένος από την ανεργία και το κόστος δανεισμού, υποβαθμίστηκε και απειλεί να παρασύρει όλη την ευρωζώνη. Ο Ισπανός υπουργός Εξωτερικών, περιγράφοντας την τεράστια κρίση της χώρας του, εξέπεμψε SOS προς την Ε.Ε.: «Η Ευρωζώνη είναι σαν τον Τιτανικό. Ένας να πνιγεί, θα πνιγούμε όλοι, ακόμα και οι επιβάτες της πρώτης θέσης». Τρίτο σήμα, ο κλονισμός της Ολλανδίας, στον σκληρό πυρήνα του ευρωβορρά. Αλλα σήματα: ο σοσιαλδημοκράτης πρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου Μ. Σουλτς κατηγορεί τον γαλλογερμανικό άξονα για περιφρόνηση των ευρωπαϊκών οργάνων κατά τη σύναψη του δημοσιονομικού συμφώνου και δεν αποκλείει διάλυση της Ε.Ε. Ο βετεράνος Ρομάνο Πρόντι προτείνει άξονα Γαλλίας-Ιταλίας-Ισπανίας. Ο Μάριο Μόντι πιέζει τη Γερμανία να βάλει στην ατζέντα της τον όρο ανάπτυξη.

Ολα κινούνται, όλα πάνε να αλλάξουν. Ωστε το πολιτικό διακύβευμα στο ελληνικό εργαστήριο παύει να είναι η μονοδιάστατη στοίχιση υπέρ ή εναντίον του Μνημονίου. Το Μνημόνιο ως μοντέλο πιθανόν να πεθάνει σύντομα. Ιστορικό ζητούμενο είναι οι προτάσεις για παραγωγική ανασυγκρότηση και εφικτή, βιώσιμη ανάπτυξη, οι προτάσεις για πολιτική αναγέννηση. Το ερώτημα είναι: Η Ελλάδα θα προλάβει να συμπεριληφθεί σώα στο νέο ευρωπαϊκό τοπίο;

Ηγεμονία επί ερειπίων

Πιο δυσοίωνη και από τη σκληρή λιτότητα που επιβάλλει το Μνημόνιο ΙΙ, είναι η συνεχιζόμενη ύφεση και η απουσία κάθε μέτρου για ανάκαμψη. Η συνταγή της εντεινόμενης εσωτερικής υποτίμησης προς επίτευξιν ανταγωνιστικότητας εξακολουθεί να είναι η κυρίαρχη και μόνη φιλοσοφία των Ευρωπαίων εταίρων για αντιμετώπιση της κρίσης χρέους στην ευρωζώνη, παρότι τα αποτελέσματα από τις υποβοηθούμενες και επιτηρούμενες χώρες δεν είναι ενθαρρυντικά. Στη δεινότερη θέση απ’ όλους βρίσκεται η Ελλάδα. Σύμφωνα με πολλούς αναλυτές, αλλά και σύμφωνα με διαρεύσασα έκθεση του ΔΝΤ, η αναδιάρθρωση χρέους και το νέο δάνειο ―ουσιαστικά, μια συντεταγμένη χρεοκοπία εντός ευρώ― δεν θα καταφέρουν να καταστήσουν το χρέος βιώσιμο.

Η αιτία είναι η ύφεση. Και μόνο η πολιτική βούληση μπορεί να την αντιμετωπίσει. Η αγορά και η κοινωνία είναι παγωμένες και απεγνωσμένες· μαζί με τη ρευστότητα έχει χαθεί και το ψυχολογικό απόθεμα, έχουν χαθεί δηλαδή και οι δύο θεμελιώδεις προϋποθέσεις για ανάκαμψη. Οι Ευρωπαίοι εταίροι-δανειστές, και κυρίως η Γερμανία, πρέπει να το κατανοήσουν, εφόσον επιθυμούν να ορθοποδήσει η Ελλάδα, έτσι ώστε να παραμείνει κράτος που θα εξυπηρετεί υποχρεώσεις προς τους πολίτες του και προς τους εταίρους. Διαφορετικά, το ΝΑ θεμέλιο της Ε.Ε. κινδυνεύει να καταρρεύσει, κινδυνεύει να μείνει ένα θραυσμένο κέλυφος, με προσχηματικό πολίτευμα και εξαθλιωμένες μάζες παραδομένες στην πενία και το μίσος.

Η μοίρα της Ελλάδας είναι εν πολλοίς και μοίρα της Ευρώπης. Η Γερμανία μπορεί να επηρεάσει αυτή τη μοίρα προς το καλύτερο. Αρκεί να σκεφτεί ως ιστορική οντότητα, δηλαδή ενθυμούμενη τη δική της μοίρα μες στον 20ό αιώνα: πώς συνετρίβη από τη μοχθηρία των δανειστών της μετά τον Α’ Πόλεμο, και πώς μεγαλούργησε χάρη στη μεγαθυμία των δανειστών μετά τον Β’ Πόλεμο. Η Γερμανία έχει να αποφασίσει αν θα αλλάξει ιστορικό πρόσωπο στον 21ο αιώνα, ή θα ηγεμονεύσει επί ερειπίων.

Το Βερολίνο καταργεί τις Βρυξέλλες

Το κοινό ανακοινωθέν των Μέρκελ και Σαρκοζί, χθες, σηματοδοτεί μια ιστορική καμπή στην πορεία της Ενωμένης Ευρώπης. Η Γερμανίδα καγκελάριος και ο Γάλλος πρόεδρος επιβάλλουν τους οικονομικούς και πολιτικούς όρους τους για την ευρωπαϊκή συνύπαρξη, καθώς η κρίση χρέους κλιμακώνεται και δοκιμάζει τις αντοχές του κοινού οικοδομήματος. Η πρώτη εντυπωσιακή συνδήλωση είναι ότι ο γαλλογερμανικός άξονας αποφασίζει ουσιαστικά την κοινή μοίρα παρακάμπτοντας ηχηρά τις Βρυξέλες: η Κομισιόν, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Ευρωκοινοβούλιο απλώς παραλαμβάνουν την απόφαση των δύο ισχυρών. Η διορισμένη ηγεσία της Ε.Ε., έχοντας απωλέσει προ πολλού την ισχύ και το κύρος της, προσπάθησε το παρελθόν διάστημα να αρθρώσει έναν λόγο για έξοδο από την κρίση, πρότεινε λ.χ. την έκδοση ευρωομολόγου. Τα ψελλίσματα των κ. Μπαρόζο και Βαν Ρομπάι, ακόμη και η πιο σκληρή γλώσσα του επικεφαλής του Eurogroup κ. Γιουνκέρ, αγνοήθηκαν ή και περιφρονήθηκαν.

Βερολίνο και Παρίσι χτυπούν στην καρδιά της Ευρωπαϊκής Ενωσης: καταργούν την ιδρυτική αρχή της ομοφωνίας, και επιβάλλουν την αρχή της πλειοψηφίας. Είναι σαφές ότι εφεξής η Ευρώπη των πολιτικά ισότιμων εταίρων θα είναι μια Ευρώπη πολλών ταχυτήτων, με μεγάλα κράτη-μέλη που θα ηγεμονεύουν βάσει της οικονομικής τους ισχύος και θα επιβάλλουν τη βούλησή τους στα μικρότερα. Αυτή η στροφή στον τρόπο λήψης αποφάσεων τερματίζει μια ιστορία μισού και πλέον αιώνα στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Επιπροσθέτως, σφραγίζεται από τη θεσμοποίηση των ελλειμμάτων, την ποινικοποίηση των υπερβάσεων και την παραπομπή των δημοσιονομικά απείθαρχων στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.

Ο πρώην καγκελάριος Χέλμουτ Σμιντ είπε προ ημερών ότι η Γερμανία επιδιδόμενη σε κούρσα ηγεμονισμού, κινδυνεύει να απομονωθεί από την Ευρώπη. Ο ιστορικός ηγέτης των Σοσιαλδημοκρατών δεν δίστασε μάλιστα να υπενθυμίσει στους συμπατριώτες του Γερμανούς τα βρώμικα χέρια τους από την σκοτεινή περίοδο 1934-1945, και να τους παροτρύνει να υποστηρίξουν τους αδύναμους εταίρους τους. Υπό μία έννοια, ο Σμιντ εκφράζει τη μεταπολεμική μνήμη της δημοκρατικής Ομοσπονδιακής Γερμανίας, την πολιτική της ήρεμης δύναμης και της Realpolitik, της νέας Γερμανίας που ζητάει συγγνώμη για το παρελθόν και κοιτάει προς το μέλλον. Αντιθέτως, η Ανατολικογερμανή Ανγκελα Μέρκελ, πρώην μέλος του κομμουνιστικού καθεστώτος, εκφράζει τη βαθιά Γερμανία, που δεν ξεχνά την «άδικη ήττα», επιθυμεί πάντα lebensraum, πιστεύει στο πεπρωμένο της ηγεμονίας της, εξ ου και υλοποιεί μια πολτική εμμονική, πείσμονα, εντέλει επιθετική.

Η πολιτική είναι δυναμική, δεν ορίζεται σε επιτελικά γραφεία ερήμην των κοινωνιών και των ιστορικών διακυβευμάτων. Η επίδειξη ισχύος της καγκελαρίου Μέρκελ δεν αρκεί για να αλλάξει τον ρου της ευρωπαϊκής ιστορίας, παρά την επικούρηση του αντιφατικού και ασθενούς πολιτικά Γάλλου προέδρου. Οι ευρωπαϊκές χώρες του Νότου και της Ανατολής, οι μικροί εταίροι, η γεωπολιτική ρευστότητα στη νότια και ανατολική Μεσόγειο, οι αγελαίες δυνάμεις των αγορών, όλα μπορούν να επηρεάσουν απροσδόκητα τις εξέλιξεις στην κλονιζόμενη Ευρώπη.

Η διάψευση της διαρκούς ευημερίας

Η κρίση που πλήττει την Ευρώπη δεν θα ξεπεραστεί μόνο με οικονομική διαχείριση. Η παραγωγή χρήματος από την ΕΚΤ και η έκδοση ευρωομολόγου θα ανακουφίσουν οπωσδήποτε τις δοκιμαζόμενες χώρες, αλλά δεν θα επιλύσουν την ασυμμετρία εντός της ευρωζώνης ούτε, πολύ περισότερο, θα προσφέρουν μακροπρόθεσμη θωράκιση της ΕΕ έναντι των αναδυόμενων υπερδυνάμεων BRIC. Η κρίση της Ευρώπης δεν είναι μόνο οικονομική, είναι και πολιτική και ηθική, είναι κρίση στρατηγικού μοντέλου. Το θαυμαστό κράτος πρόνοιας του μεταπολέμου οικοδομήθηκε βάσει κοινωνικού συμβολαίου, αλλά και διότι η Ευρώπη απορροφούσε πλούτο από την περιφέρεια για να στηρίξει την ευημερία του προνομιούχου λευκού ανθρώπου.

Η υπόσχεση της διαρκούς ευημερίας έχει διαψευσθεί, διότι συν τοις άλλοις η ευημερία εξετράπη σε καταναλωτική βουλιμία, σε απληστία και κατασπατάληση. Το καταναλωτικό τέρας της Δύσεως εξαντλεί όχι μόνο φυσικούς πόρους, όχι μόνο τον ανυπεράσπιστο πλούτο του Τρίτου Κόσμου, αλλά τώρα πλέον εξαντλεί τις ίδιες τις κοινωνίες, πλήττει τον δυτικό άνθρωπο. Ο άφρων δανεισμός δεν μπορεί πλέον να τροφοδοτήσει την άφρονα κατανάλωση, όταν οι πραγματικοί μισθοί μειώνονται και, ακόμη χειρότερα, όταν χάνονται εκατομμύρια θέσεις εργασίας και η φτώχεια κατατρώει τα μεσοστρώματα.

Στην περίπτωση της Ελλάδας, καναρινιού στο ανθρακωρυχείο της Ευρώπης, γνωρίζουμε πλέον ότι η χρηματοοικονομική βοήθεια είναι αναγκαία αλλά δεν αρκεί. Χρειάζεται επειγόντως ένα μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης και μαζί ένα ριζικά νέο τρόπο διαβίωσης, που θα διακρίνει σαφώς την ευημερία από τη σπατάλη, την αξιοπρέπεια από τη χλιδή, που θα προκρίνει τον γενναιόδωρο δημόσιο χώρο έναντι του κανιβαλικού πλουτισμού της αγέλης. Μιλάμε για ηθική και πνευματική ανασυγκρότηση. Μα πώς αλλιώς; Η κρίση, το βλέπουμε, δεν αφορά μόνο οικονομικά μεγέθη, αφορά ανθρώπους, ψυχές, αφορά τη βιόσφαιρα. Η αλλαγή παραδείγματος βίου είναι προαπαιτούμενο της βιώσιμης ανάπτυξης: αυτό πρέπει να κατανοήσουμε, αυτό να απαιτήσουμε, από τους εαυτούς μας, την πολιτική, τον πνευματικό κόσμο.

Ο νικητής τα χάνει όλα

Η εξαγγελία δημοψηφίσματος από τον πρωθυπουργό Γ. Α. Παπανδρέου αιφνιδίασε τους πάντες: λαό, κόμματα, βουλευτές, ΜΜΕ, Ευρωπαίους. Και τους έφερε όλους απέναντί του. Δημοψήφισμα που ζητεί ένα ναι ή ένα όχι, σε ποιο ερώτημα; Ενας υπουργός της κυβέρνησης, ο Χ. Καστανίδης, το περιέγραψε έτσι: «Το ερώτημα που θα τεθεί είναι αν η δανειακή σύμβαση, συνοδευόμενη από τα παραρτήματα, γίνεται αποδεκτή από τον ελληνικό λαό».

Το Μνημόνιο του 2010 ήταν ένα νομοτεχνικό κείμενο στα αγγλικά, περίπου 1.300 σελίδες, και ακολούθησαν άλλα επικαιροποιημένα μνημόνια. Το νέο Μνημόνιο του κουρέματος θα είναι ανάλογο κείμενο, ίσως και μεγαλύτερο μαζί με τα παραρτήματα. Προφανώς ουδείς ψηφοφόρος θα προλάβει να το μελετήσει και να το κατανοήσει έως τον Ιανουάριο του δημοψηφίσματος. Αρα, μπορούμε να υποθέσουμε βάσιμα ότι το δημοψήφισμα, εάν διεξαχθεί, θα διεξαχθεί βάσει ενός αδρού, ωμού διλήμματος, προς το οποίο αναπόφευκτα θα πιέσουν όλες οι πλευρές: Ναι ή όχι; Υπό ποικίλες μορφές: Να πάρουμε τα λεφτά του δανείου, ναι ή όχι; Να πληρώσουμε μισθούς – συντάξεις, ναι ή όχι; Ευρώ ή δραχμή; Ευρώπη ή Σομαλία; Φως ή σκοτάδι;

Πώς μπορεί ο δοκιμαζόμενος και σκοτεινιασμένος Ελληνας πολίτης να σκεφτεί και να αποφασίσει πάνω σε τέτοια εκβιαστικά διλήμματα; Τα οποία ουσιαστικά του δίνουν μόνο το περιθώριο να επιλέξει τρόπο αφανισμού του; Πώς μπορεί να διεξαχθεί υπό αυτούς τους εκβιαστικούς όρους η απολύτως αναγκαία συζήτηση για το πώς και προς τα πού θέλουμε να πορευτούμε σαν κοινωνία και χώρα, από δω και στο εξής; Μετά τη χρεοκοπία, μετά την αφροσύνη, σε αντίξοο γεωπολιτικό περιβάλλον;

Πάνω στην κόψη του καιρού, του πιο πυκνού και δραματικού ιστορικού χρόνου που έχουν ζήσει οι Ελληνες εδώ και δύο γενεές, ο Γ. Α. Παπανδρέου, συρόμενος πίσω από εξελίξεις που ο ίδιος πυροδότησε αλλά τον ξεπέρασαν, ρίχνει μια προσωπική ζαριά, ιδιοτελή. Η ζαριά επανορίζει προσώρας το πολιτικό πεδίο, στο οποίο ο ίδιος έχει ηττηθεί ήδη από τον περασμένο Ιούλιο του Μεσοπρόθεσμου, αλλά η ζαριά δεν μπορεί να αναστρέψει τη ροή του χρόνου και τα τετελεσμένα. Το game Δημοψήφισμα δεν οδηγεί σε Win-Win καταστάσεις, η νίκη του παίκτη δεν συνεπάγεται και νίκη της χώρας. Το παίγνιο αυτό εγκυμονεί τον διχασμό του λαού και την περαιτέρω φθορά της κλονισμένης χώρας. Το δημοψήφισμα θα φέρει διχασμό τύπου Σχεδίου Ανάν, χωρίς όμως τη λύτρωση του τότε Οχι: Η Κύπρος δεν καταστράφηκε, απεναντίας εισήλθε στην Ε.Ε. κυρίαρχη και με πλουτοφόρο ΑΟΖ – εδώ όμως πιθανόν να δρομολογηθεί έξοδος και απομόνωση.

Κανένα δημοψήφισμα δεν μπορεί να δώσει αυτό που ζητείται απεγνωσμένα σήμερα: ηγεσία που να εμπνέει, ενότητα λαού, εθνικό σχέδιο διάσωσης, δράση άμεσα, τώρα. Οι εκλογές θα ήσαν μια κάποια λύσις.

Η Ευρώπη δεν πείθει

Η συμφωνία διάσωσης της 21ης Ιουλίου συνοδεύτηκε από αυτοεπαίνους των Ευρωπαϊων ηγετών και επικοινωνιακό πανηγύρι της ελληνικής κυβέρνησης. Την ίδια ώρα αρκετοί αναλυτές εξέφραζαν τον σκεπτικισμό τους: έβρισκαν τη συμφωνία αόριστη και διστακτική. Στην Γραικυλία ωστόσο, οι αοριστίες αλλά και οι σκληρές προβλέψεις της συμφωνίας, καμουφλαρίστηκαν με παραπλανητικές μεταφράσεις των collateral και κατηγορηματικές διαβεβαιώσεις περί του αντιθέτου. Τι αξία έχουν όμως οι ρητορικές κορώνες; Πόσο μπορεί να διαρκέσει το ψεύδος ενώπιον της χιονοστιβάδας των πραγματικών γεγονότων;

Μέσα σε μερικές ημέρες το επισφαλές οικοδόμημα της ευρωπαϊκής συμφωνίας άρχισε να αποδομείται από τις κινήσεις των αγορών, οι οποίες δεν πείθονται για τις σοβαρές προθέσεις των πολιτικών ηγετών. Ορθώς: εφόσον οι κινήσεις τους γίνονται για να πεισθούν οι αγορές, και όχι για να ανακτήσουν την ηγεμονία εντός του πεδίου κυριαρχίας, τότε αρμόδιες να κρίνουν αυτή την σπασμωδική «πολιτική» είναι οι αγορές. Αυτές είναι οι ηγεμονεύουσες δυνάμεις στην Ευρώπη των 500 εκατομμυρίων πολιτών. Οι πολιτικοί σχηματισμοί, οι αντιπροσωπευτικοί θεσμοί, τα εθνικά κράτη, οι κοινωνίες, είναι οι πιο αδύναμοι παίκτες σε αυτή την διελκυστίνδα ισχύος, σχεδόν αμελητέοι.

Η διμερής απόφαση Μέρκελ-Σαρκοζί, για αναβολή του ευρωομόλογου και σκληρότερη δημοσιονομική πειθαρχία σε χώρες ήδη βυθισμένες στην ύφεση, απλώς προκάλεσε νέες βουτιές στα χρηματιστήρια και ακόμη δυσμενέστερες προβλέψεις. «Με το να υποσχόμαστε στις αγορές σημαντικές θεσμικές εξελίξεις, οι οποίες γνωρίζουμε καλά ότι είναι ανέφικτες, είναι σαν να βάζουμε τρικλοποδιά στον εαυτό μας», επεσήμανε ο πολύπειρος Ζακ Ντελόρ, εκ των αρχιτεκτόνων της πολιτικής και οικονομικής ένωσης των ευρωπαϊκών κρατών. Ο οραματιστής, αλλά και πραγματιστής πολιτικός, πατέρας της νομισματικής ένωσης, επικρίνει τη Γερμανίδα καγκελάριο και τον Γάλλο πρόεδρο για καιροσκοπισμό και κομματική ιδιοτέλεια και επισημαίνει το μεγάλο έλλειμμα πολιτικής βούλησης στην Ε.Ε.

Η Ελλάδα πληρώνει τώρα τις δικές της αμαρτίες, αλλά και την ιστορική καμπή της Ευρώπης. Οι εμπράγματιες εγγυήσεις για το δεύτερο πακέτο δανεισμού και το επερχόμενο πολλοστό κύμα μέτρων λιτότητας είναι ακόμη μια πράξη του συνεχιζόμενου δράματος.

Οδυνηρό τέλος ψευδαισθήσεων

Μαζί με τις θερινές διακοπές τελειώνουν και οι ψευδαισθήσεις. Οι συνεχιζόμενες καταρρεύσεις των χρηματιστηριακών αξιών διεθνώς, εν μέσω Αυγούστου, η εκρηκτική εξέλιξη της κρίσης των εθνικών χρεών, που αγγίζει πια και τις ΗΠΑ, και οι τεκτονικές αλλαγές στην ευρωζώνη, εξανέμισαν δυστυχώς πολύ νωρίς την, έστω, συγκρατημένη αισιοδοξία για την ευρωπαϊκή συμφωνία της 21ης Ιουλίου. Σε λιγότερο από ένα μήνα, το επιδεινούμενο χρηματοοικονομικό περιβάλλον καταδεικνύει πόσο ευάλωτη είναι η πολιτική των Ευρωπαίων ηγετών, διαρκώς καθυστερημένη, μονίμως άτολμη και, κυρίως, υποκριτική. Η ρητορική περί ενιαίας ισχυρής Ευρώπης, απογυμνωμένη ήδη από ιστορικό όραμα και πολιτικό περιεχόμενο, έχει μεταπέσει σε ρητορική εθνικισμών και σε απολογητική νεοφιλελεύθερων δοξασιών.

Τούτο το θερμό, ταραγμένο καλοκαίρι είχαμε συχνά την αίσθηση ότι έχει ξεκινήσει άτυπος, βουβός, σκοτεινός, αόρατος πόλεμος, ένας παγκόσμιος πόλεμος. Χωρίς πυρά, χωρίς κρότους, χωρίς καπνό. Αλλά με πολλά θύματα. Οι «ανώνυμες» αγορές και οι φονταμενταλιστές ιεροκήρυκες τους επιτίθενται στις κοινωνίες, τις βυθίζουν στην ύφεση και την ανεργία, κλονίζουν τις δημοκρατίες, κλονίζουν την ίδια την Αμερικανική Δημοκρατία. Τα δημοκρατικά κράτη, εξασθενημένα και εκφυλισμένα, αδυνατούν να απαντήσουν πειστικά και, κυρίως, αποτελεσματικά· αδυνατούν να προστατέψουν τους πολίτες τους, αδυνατούν δηλαδή να υπερασπιστούν τον λόγο ύπαρξης τους. Χειρότερα ακόμη: σε πολλές περιπτώσεις, όπως στις ΗΠΑ, οι πολίτες εναντιώνονται σε απόπειρες υπεράσπισης κοινωνικών δικαιωμάτων, ουσιαστικά τάσσονται υπέρ του ανδραποδισμού τους. Τόσο το καλύτερο για τους κυρίαρχους.

Σε αυτήν την βιοπολιτική προοπτική οφείλουμε να βλέπουμε πλέον και τη δική μας χώρα, δοκιμαζόμενη δεινά επί δύο σχεδόν χρόνια. Σκάφος χωρίς τιμόνι, χωρίς ρότα, χωρίς πανιά. Δοκιμαζόμενη επιπλέον από έναν ψυχικό και πνευματικό διχασμό, εκπορευόμενο και από ιδιοτέλειες ασφαλώς, αλλά κυρίως εκπορευόμενο από συντριπτικό φόβο ενώπιον της κατάρρευσης βεβαιοτήτων και ψευδαισθήσεων. Η παλαιά σκέψη δεν βοηθά πια, η κρίση τη σάρωσε· η νεωτερικότητα δείχνει το καταστροφικό της πρόσωπο, καταστρέφει στερεότυπα, αδύναμους ουμανισμούς.

Η εργαλειακή σκέψη των τεχνικών του χρήματος βασίζεται σε αλγόριθμους· η ζωή εντούτοις δεν είναι γραμμική, ποτέ δεν ήταν, πόσω μάλλον οι ζωές των πολλών. Η κρίση, σαν παράδοξος ελκυστής, ανατρέπει την μεταπολεμική ισορροπία, σαρώνει τη μεταπολιτευτική νιρβάνα και τα βολικά της σχήματα, καταδεικνύει ανεπαρκείς και ανίκανες τις ηγετικές ελίτ, καταδεικνύει επίσης αδρανή και υπνώττουσα την κοινωνία. Υπό μία έννοια, και χωρίς να τη δικαιολογούμε, η παράλυση και οι παλινωδίες της κυβέρνησης, εξοργιστικές και τραγικές συνάμα, καθρεφτίζουν αυτή την ανημπόρια, αυτό το σάστισμα ― κι αυτή την ουρά της ιδιοτέλειας.

Νέα διανοητικά εργαλεία, νέες πνευματικές δυνάμεις θα αναδυθούν ασφαλώς τα επόμενα χρόνια, εδώ κι αλλού. Αλλά τώρα ζούμε την πτώση. Ακόμη.

Η Ευρώπη της Γερμανίας

Από πολύ νωρίς είχε επισημανθεί ότι η οικονομική κρίση ήταν πολιτική. Οι μεγάλοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί, που παρασκεύασαν σύνθετα προϊόντα, τα λεγόμενα τοξικά, και έστησαν φούσκες, δεν έδρασαν κρυφά. Εδρασαν, και δρουν, με την ανοχή των κρατών και των κυβερνήσεών τους, και πάντως χωρίς αυστηρή και έγκαιρη επόπτευση των δραστηριοτήτων τους. Το πολιτικό αποτέλεσμα αυτής της συνένοχης συμβίωσης ήταν μια πρωτοφανής μεταφορά εξουσίας: από τα πολιτικά κέντρα, τα οποία αντλούν νομιμοποίηση από τους λαούς μέσω των θεσμών αντιπροσώπευσης, προς τα οικονομικά κέντρα, τα οποία δεν χρειάζονται καμία νομιμοποίηση, και δεν την έχουν.

Εν συνεχεία, όταν ξέσπασε η κρίση, τα κράτη έσπευσαν να διασώσουν τα αμαρτωλά ιδρύματα, με κρατικό χρήμα, για να διασώσουν το τραπεζικό σύστημα και τις δομές της οικονομίας. Με τη μερική εξαίρεση των ΗΠΑ, όμως, τα δυτικά κράτη δεν έσπευσαν με την ίδια προθυμία να προστατεύσουν τους λαούς τους από τις οδυνηρές συνέπειες της κρίσης, αφενός. Αφετέρου, οι πολλές προτάσεις για ριζική αναθεώρηση των κανόνων στην κυκλοφορία κεφαλαίων και για αυστηρότερη επόπτευση, δεν υιοθετήθηκαν από τις κυβερνήσεις. Ατολμία, αδυναμία, ιδιοτέλεια; Το γεγονός είναι ότι οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί εξακολουθούν να κινούνται με την ίδια άνεση, στα όρια της ασυδοσίας, και να συσσωρεύουν κέρδη, ενώ το ευρώ δοκιμάζεται, οι χώρες της ευρωζώνης επιβάλλουν μέτρα λιτότητας στους πολίτες τους, και μερικά άφρονα ή αδύναμα ευρωκράτη, όπως η Ελλάδα, η Ιρλανδία και η Πορτογαλία κλυδωνίζονται από σφοδρή κρίση δανεισμού, ευρισκόμενες ή πορευόμενες εκτός αγορών.

Αυτα είναι λίγο-πολύ γνωστά. Η πολιτική νομισματικής σταθερότητας, έναντι παντός τιμήματος, και η διατήρηση του ελλείμματος προϋπολογισμού κάτω από 3%, έναντι παντός τιμήματος επίσης, ήταν η βάση για τη συγκρότηση της ευρωζώνης. Σοβαροί αναλυτές επεσήμαναν ήδη από τότε ότι αυτή η σιδερένια πειθαρχία, στις αρχές μιας πολύ συγκεκριμένης και περιοριστικής οικονομικής πολιτικής, απηχούσε τις ιδέες μιας συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου, της άνθησης του νεοφιλελευθερισμού, αφενός· και αφετέρου τις εμμονές που κατατρύχουν τους Γερμανούς από τον καιρό ήδη της νομισματικής αστάθειας και του πληθωρισμού της κατεστραμμένης Γερμανίας μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την ταπεινωτική Συνθήκη των Βερσαλιών. Μάλιστα αυτή η τραυματική μνήμη έχει οδηγήσει τους Γεμανύς να περιλάβουν στο Σύνταγμά τον έλεγχο του ελλείμματος.

Η μεγάλη οικονομική κρίση του 2009, που ακόμη συνεχίζεται, βρήκε το ευρώ αθωράκιστο στις κερδοσκοπικές επιθέσεις και κατέδειξε ακόμη περισσότερο πόσο ευάλωτες ήταν οι χώρες της ευρωζώνης με τις δραματικά ασύμμετρες οικονομίες. Η απάντηση θα έπρεπε να είναι πρωτίστως πολιτική, και τέτοια ήταν σε μεγάλο βαθμό: ο Μηχανισμός Στήριξης απηχεί τη βούληση να διασωθούν τα πληττόμενα μέλη. Αλλά με ποιους όρους; Και ποια θα ήταν εφεξής η νομισματική πολιτική; Ιδια με την προ κρίσεως; Και με ποια πολιτική και με ποια μακροοικονομικά εργαλεία θα ξεπεραστεί η κρίση και θα ξαναμπούν οι οικονομίες και οι κοινωνίες σε τροχιά ανάπτυξης;
Σε αυτά τα ιστορικά ερωτήματα, η Ευρώπη δεν απαντά ως Ευρώπη. Απαντά ως Γερμανία, και δευτερευόντως ως γαλλογερμανικό διευθυντήριο. Και η Γερμανία απαντά ως μύωψ ηγεμών, βασανισμένη από ιστορικά τραύματα, που θέτει υπεράνω όλων το συμφέρον των βιομηχανιών και των τραπεζών της, ιδίως της Deutsche Bank, του ισχυρότερου διεθνούς παίκτη και κατασκευαστή “τοξικών’ μαζί με τις Goldman Sachs και JP Morgan. Και η απάντηση που δίνει η Γερμανία στους οιονεί εταίρους είναι μία: Σιδηρά Πειθαρχία. Ζητάει από τις χώρες της ευρωζώνης να αναθεωρήσουν τα Συντάγματά τους και να κατοχυρώσουν συνταγματικά το “πάγωμα” του ελλείμματος στο 3%, αν επιθυμούν να επωφεληθούν του Μηχανισμού Στήριξης.

Η γερμανική απαίτηση, μαζί με άλλα μείζονα θέματα της εσωτερικής ζωής των κρατών-μελών της Ε.Ε., ετέθησαν στην πρόσφατη Εκτακτη Σύνοδο Κορυφής των Ευρωπαίων ηγετών, την προπερασμένη Παρασκευή στις Βρυξέλλες, αλλά αποφάσεις δεν ελήφθησαν. Οι ηγέτες συμφώνησαν να καλέσουν νέα Σύνοδο, για 24-25 Μαρτίου, στην οποία θα συμμετάσχουν μόνο οι 17 χώρες της ευρωζώνης προκειμένου να συζητήσουν τις γαλλογερμανικές προτάσεις για έξοδο από την κρίση, που αφορούν κάθε πτυχή του κοινωνικού βίου. Βλέπουμε δηλαδή, πρώτον, την ανάδυση μιας δεύτερης κοινότητας μέσα στην Ε.Ε., την ευρωζώνη· δεύτερον, μια ρυμούλκηση της ευρωζώνης από Γάλλους και Γερμανούς, με συνοπτικές διαδικασίες· τρίτον, την υποκατάσταση όλων των θεσμικών οργάνων και των παγιωμένων διαδικασιών της Ε.Ε. από την Σύνοδο των 17, δηλαδή το Βερολίνο και το Παρίσι…

Είναι πασίδηλο ότι η οικονομική ασυμμετρία εντός της Ε.Ε., την οποία κατέδειξε σφοδρή η κρίση, και την οποία οι Γαλλογερμανοί αποσιωπούσαν ή συγκάλυπταν από πολιτική ιδιοτέλεια, τώρα γίνεται και πολιτική ασυμμετρία, ωμά και απροκάλυπτα. Η απαίτηση της Γερμανίας για συνταγματικές αναθεωρήσεις σε όλη την ευρωζώνη είναι πρωτοφανής, ιστορικής σημασίας: ζητάει από όλες τις εθνικές κυβερνήσεις του απώτερου μέλλοντος να πολιτευθούν βάσει των ιστορικά περιορισμένων δοξασιών και εμμονών του παρόντος ― οι οποίες άλλωστε έχουν αποδειχθεί αλυσιτελείς. Και ζητάει να φορμάρεται η ανταγωνιστικότητα των άλλων σύμφωνα με τα δικά της κριτήρια ανταγωνιστικότητας. Οποία ασυμμετρία…

Μαζί με την συνταγματική προτεκτορατοποίηση που προτείνει η Γερμανία, έρχεται και η κατάλυση της δημοκρατικής ευρωπαϊκής συνομοσπονδίας. Το Ευρωκοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, οι μηχανισμοί εξισορρόπησης, οι διαβουλεύσεις και οι επεξεργασίες εντός των κοινοτικών οργάνων, καταντούν διακοσμητικά, θα μείνουν ως συμπαθή απολιθώματα με συμβολική αξία. Η οικονομία κατισχύει της πολιτικής, βοηθούμενη από τον διψαλέο ηγεμονισμό και τις ιστορικές νευρώσεις της γερμανικής ηγεσίας.

The Greek tragedy is not just a tale of a country going broke

H ελληνική κρίση: Συνομιλία με την Ann Cahill, υπεύθυνη ευρωπαϊκών θεμάτων της ιρλανδικής εφημερίδας Irish Examiner.

The Greek tragedy is not just a tale of a country going broke, of corruption, or when living beyond one’s means finally catches up with a nation, warns Nikos Ksidakis.
It marks a fundamental challenge to our democracies, where power decisively shifts from states to markets and corporations in which ordinary people will have no say.

He does not believe that the Greek people will be able to bear the conditions they will be forced to live under as tax increases and wage cuts bite this year.

He also believes that the measures imposed by the eurozone and the IMF in exchange for the €110 billion bail-out will not be enough to cut the budget deficit of 13.4% of GDP and the country’s massive borrowings.

As a result, he says, more cuts will be required, but these will be undeliverable and the government will not survive. Even now there is a push from business for an election, and he believes this will happen in the autumn.

In the meantime the Greek people are going through all the emotional states of grief as their economy collapses. Now they are in shock as the austerity measures cut public servants’ salaries in half, pensions are decimated and taxes soar.

Mr Ksidakis said: «Nobody can imagine the effect. Most Greek people have become used to a middle class life with a house and money to spend and a mortgage. Now they will not be able to service their loans and mortgage and the future is looking very, very bad, and it’s a shock.»

The demonstrations of the last few weeks have been an expression of terrible, unbelievable anger that is not just aimed at the government, but against all political systems and everyone involved. It is no longer just the radicals that are angry but ordinary people, and this has turned them into a furious mob, railing against a political system that has betrayed everybody.

Αντίο παλιέ κόσμε, αντίο πολύ

Κανένα Πρόγραμμα Σταθερότητας και Ανάπτυξης, κανένα σχέδιο διάσωσης από το Βερολίνο ή τις Βρυξέλες δεν μπορεί να μάς σώσει από τους εαυτούς μας. Οι περικοπές και οι ενέσεις χρήματος ίσως αποτρέψουν την πτώχευση, αλλά δεν θα αλλάξουν το παράδειγμα διοίκησης, τον τρόπο διαβίωσης, τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τους εαυτούς μας, συλλογικά και ατομικά.

Ξανά: Το ζητούμενο δεν είναι να συνεχίσουμε να καταναλώνουμε εις το διηνεκές, να σπαταλάμε, να σωρεύουμε, να δανειζόμαστε εν απληστία και εν αφροσύνη. Το ζητούμενο είναι να απαλλαγούμε απ’ όλο αυτό το υπόδειγμα βίου, που στηρίζεται σε παλαιές βεβαιότητες, στις βεβαιότητες της διαρκούς προόδου, της διαρκώς διαστελλόμενης ανάπτυξης, της διαρκούς επέκτασης, της αυτοτροφοδούμενης κερδοφορίας. Αυτές οι βεβαιότητες, καταγόμενες εκ της Βιομηχανικής Επανάστασης και του ντετερμινισμού του 18ου-19ου αιώνα, έχουν κλονιστεί καίρια και από την επιστήμη και από τον ιστορικό- επιστημομολογικό στοχασμό ― προ πολλού. Δεν είναι καν βεβαιότητες, είναι δοξασίες, στις οποίες εναποθέτουν τη μοίρα τους οι μάζες· ενόσω κάποιοι illuminati σωρεύουν πλούτο και εξουσία.

Ο πλούτος δεν παράγεται από τον εαυτό του. Οι πηγές και η ενέργεια δεν είναι ανεξάντλητες. Ο κόσμος δεν είναι άπειρος. Ο πλανήτης μας είναι πεπερασμένος και κλειστός, μια μοναχική μπλε σφαίρα στο απροσπέλαστο (προς το παρόν) διάστημα. Η οικονομική ανάπτυξη δεν αποτρέπει τον πόλεμο ― το αντίθετο, ίσως. Το κυριότερο: ζούμε σε έναν κόσμο όπου αυτές οι γνώσεις μπορούν να γίνουν κτήμα του καθενός· οι τηλεπικοινωνίες και η πληροφορική αναπτύχθηκαν από το στρατιωτικό και το χρηματοπιστωτικό σύστημα, για δικά τους οφέλη, αλλά η διασπορά τους στις κοινωνίες άλλαξε ραγδαία τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον χώρο και τον χρόνο, δημιούργησε φαντασιακές κοινότητες, μετασχημάτισε τα υποκείμενα, ατομικά και συλλογικά, επιτάχυνε την ιστορία, περισσότερο ίσως και από την τυπογραφία ή την ατμομηχανή.

Αυτή η νέα επίγνωση της ανθρώπινης κατάστασης αναδύεται δραματικά με την παγκοσμιοποίηση, παράλληλα με την κατίσχυση της ιδεολογίας της απληστίας, ιδεολογίας της ακατάσχετης συσσώρευσης πλούτου με κάθε τίμημα. Μια νέα γενική διάνοια.

Μια νέα γενική διάνοια κυοφορείται δύσκολα, επώδυνα, στα έγκατα της κοινωνίας, βουβά, με πρόδρομες αναταράξεις, σαν αχνές αναγγελίες σεισμού. Οι νέοι, γεννημένοι με Ιντερνετ και κινητά, καλωδιωμένοι από τα γεννοφάσκια τους, γαλακτισμένοι στο κυβερνοσύμπαν, αφουγκράζονται εναργέστερα αυτό το επερχόμενο κύμα. Είναι οι μόνοι άλλωστε που μπορούν να ζουν στις φαντασιακές κοινότητες του Δικτύου ―Ελληνες, Αργεντίνοι και Νεοζηλανδοί συμβιώνουν στην ίδια guild του Warcraft ή βελτιώνουν τον κώδικα του Firefox― και ταυτοχρόνως να βγαίνουν στον φυσικό χώρο, στην ένυλη πραγματικότητα, με άνεση, φυσικοί και χαλαροί, νεοχίππυς, τοπικοί σαμάνοι και πολίτες του κόσμου μαζί, glocal υποκείμενα.

Ο παλιός κόσμος, αγκυλωμένος ακόμη στο παλαιό παράδειγμα της διαρκούς υλικής συσσώρευσης, της υλικής κυριαρχίας και της υποταγής, πλέει μέσα στην άγνοια, την αδράνεια, την αδιαφορία. Ετσι κινούνται η Ελλάδα, η Ευρώπη: μέσα σε ένα κλειστό αυτοαναφορικό σύμπαν, περίκλειστες και αδρανείς, με βραχεία όραση, αντλώντας από στερεότυπα του παρελθόντος. Ετσι κινούμαστε, και τούτη την ώρα της κρίσης. Διψώντας για περισσότερο δανεικό χρήμα, για περισσότερα αυτοκίνητα, περισσότερα γκάτζετ με μπαταρίες, ενέργεια, νερό, χώρο, δημητριακά, βοδινό, υβρίδια, μεταλλαγμένα, υπηρέτες, λαθρομετανάστες, τοξικά, χωματερές, αστυνομίες, κάμερες επιτήρησης, γκέτο, φαβέλες, μίσος.

Less is more: Τη σοφία τούτη, σοφία των αρχαίων μυστικών, μάς την ξαναπρόσφερε ο μοντερνισμός στον 20ό αιώνα· ο αρχιτέκτων Mies van der Rohe την διατύπωσε σε λόγια, και την εφάρμοσε υπέροχα στη Neue Nationalgalerie του Βερολίνου. Το λιγότερο είναι περισσότερο ― θα μπορούσε να το ‘χει πει ο Ηράκλειτος. Να τι μπορεί να βρίσκεται στον πυρήνα της νέας ευαισθησίας για τις κοινωνίες, τις ζωές μας, το οικοσύστημα, τον μικρό μπλε πλανήτη.

Η Ελλάδα δυο φορές σε έναν χρόνο βρέθηκε στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος υπερμοντέρνα: τον Δεκέμβρη ’08, με το βίαιο ξέσπασμα του φαντασιακού, και τώρα, με την καινοφανή κατάρρευση μιας ευημερούσας χώρας του ευρώ. Και τις δύο φορές η Ευρώπη και όλοι είδαν στην ελληνική περίπτωση τα σημάδια ενός κόσμου που αναδύεται, τρομερός και καινούργιος. Αυτό τον κόσμο οφείλουμε να αναστοχαστούμε· εμάς.

φωτ.: Ελισάβετ Μωράκη

«Χάσαμε μέρος της κυριαρχίας μας…»

Η Ελλάδα και η Ευρώπη ζουν ιστορικές στιγμές. Η οικονομική κρίση και η απειλή του greed capitalism αναγκάζουν τα έθνη της Ευρωπαϊκής Ενωσης να επανεξετάσουν θεμελιώδεις συμφωνίες, όπως της ΟΝΕ, τα αναγκάζουν να σκεφτούν την κρίση με πολιτικούς όρους ― επιτέλους. Η Ελλάδα ευρισκόμενη στην αιχμή των εξελίξεων, δείχνει το δρόμο που μπορεί να πάρει η Ε.Ε. στο μέλλον, και ταυτόχρονα, ως πειραματόζωο, βρίσκεται στη δεινότερη θέση: εκχωρεί εθνική κυριαρχία, προκειμένου να πάρει μια ανάσα από τα χρέη που την πνίγουν.

«Χάσαμε μέρος της κυριαρχίας μας…» Ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου περιέγραψε με σαφήνεια τι συνέβη στη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε. για τη διάσωση της ελληνικής οικονομίας. Η Ελλάδα δεν έλαβε χρήματα, απεδέχθη σκληρή τριπλή επιτήρηση, από Κομισιόν, ΕΚΤ και ΔΝΤ, πιθανόν με διορισμένο επίτροπο στην Αθήνα, δεσμεύτηκε να επιβάλει και επιπλέον δημοσιονομικούς περιορισμούς στο μέλλον, και αντ’ αυτών έλαβε ρηματική πολιτική στήριξη, η οποία, όπως αναλύει ο γερμανικός τύπος, είναι ουσιαστικά στήριξη προς το ευρώ και την ευρωζώνη απέναντι στις απειλητικές διαθέσεις των κερδοσκοπικών κεφαλαίων.

Για την επόμενη τριετία, όσο θα διαρκέσει το Πρόγραμμα Σταθερότητας, η Ελλάδα θα επιτηρείται στενά· δηλαδή, η εκλεγμένη της κυβέρνηση θα φέρει όλη την ευθύνη του χρέους, αλλά θα διαθέτει περιορισμένα περιθώρια κινήσεων: όλες οι κινήσεις της θα τελούν υπό αίρεση και υπό έγκριση. Ιδίως σε ό,τι αφορά ριψοκίνδυνες πράξεις για πυροδότηση της ανάπτυξης ή ανακούφιση του πληθυσμού από τα επίχειρα της επερχόμενης ύφεσης.

Δεν γνωρίζουμε πώς και πότε θα ανάσανει ελεύθερα η χώρα μας, αν θα ανακτήσει πλήρως την ανεξαρτησία της στην εκπνοή της τριετίας. Γνωρίζουμε όμως ότι υπό την παρούσα κυβέρνηση το ιδρυτικό τρίπτυχο του ΠΑΣΟΚ “Εθνική ανεξαρτησία – Λαϊκή κυριαρχία -Κοινωνική Απελευθέρωση” εξέπνευσε οριστικά, μαζί με όλα τα στερεότυπα και τις ψευδαισθήσεις της Μεταπολίτευσης.

Η αποχή, η οικολογία

Λίγες ημέρες προ των Ευρωεκλογών, από τις σφυγμομετρήσεις και τη διάχυτη αίσθηση, εικάζεται ότι την Δευτέρα 8 Ιουνίου, τρίτο κόμμα θα είναι η αποχή και τέταρτο κόμμα ένα brand name. Σε περιβάλλον ευρωεκλογών βέβαια, με την ψήφο χαλαρή έως ανέμελη πάντα, μια ψήφο που δείχνει όμως και την αδιαφορία για τον ευρωπαϊκό σχηματισμό, την μη κατανόηση της κοινής μοίρας, την αδυναμία να εκφραστούν πολιτικά οι λαοί σε αυτό το πολυδιαμεσολαβημένο επίπεδο της συνομοσπονδίας.

Πώς αντηχείται η λαϊκή βούληση στην τεράστια γραφειοκρατία των Βρυξελών, μη εκλεγόμενη και ελάχιστα επηρεαζόμενη από τους λαούς, και εντούτοις νομοθετούσα Οδηγίες που μετασχηματίζουν βαθιά τις ζωές των ευρωπολιτών; Αυτό δεν το λέει κανείς υποψήφιος, κανένα κόμμα, μα και κανείς δεν τους ρωτάει· ιδίως στην Ελλάδα, όπου οι ευρωεκλογές έχουν χαρακτήρα γκάλοπ ενόψει των βουλευτικών εκλογών, αφενός· και όπου η ερώτηση για την λειτουργικότητα και την αποτελεσματικότητα αυτού του μέγιστου ιστορικού εγχειρήματος, ο αναγκαίος υγιής ευρωσκεπτικισμός, αντιμετωπίζεται είτε με ιαχές είτε με ξόρκια, βαφτίζεται είτε ευρωλιγούρα είτε δυτικοφοβία.

Χωρίς συζήτηση λοιπόν. Χωρίς πολιτική άρα. Εξ ου και η ψήφος έχει κάτι, τόσο δα, από Eurovision: χαλαρά, σχεδόν χαρούμενα, μπορεί να πας, μπορείς και όχι, και δεν είναι απαραίτητο να ξέρεις τίποτε από Ευρώπη… Εξ ου και η εισπήδηση ενός brand name στο προσκήνιο, με αξιώσεις πολιτικής κερδοφορίας: οι Οικολόγοι-Πράσινοι, μελαγχολικό απομεινάρι ενός ελπιδοφόρου σχηματισμού του παρελθόντος, χωρίς πολιτική πλατφόρμα, απόντες από τις μεγάλες συγκρούσεις για το περιβάλλον, την κοινωνία, τον δημόσιο χώρο, ξυπνούν από τη νεκροφάνεια και φαίνεται να κερδίζουν συμπάθεια και έδρες. Με την αίγλη του ονόματος.

Η οικολογική πράξη, η πράσινη συνείδηση, η ευρωπαϊκή ταυτότητα, η ενέργεια, οι μεταλλαγμένοι σπόροι, οι πατέντες στα φάρμακα και στους αλγόριθμους, οι υδάτινοι πόροι, οι αποφάσεις για την κοινή γεωπολιτική μοίρα, είναι ασφαλώς πολύ σημαντικά πράγματα για να τα εμπιστευθείς σε περιστασιακούς διαμεσολαβητές και ανώνυμους γραφειοκράτες. Αλλά συμβαίνει.