Οι όψιμες αλήθειες του Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο

Μετά δέκα χρόνια στην προεδρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο αποχωρήσας Πορτογάλος Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, μιλάει ανοιχτά για τα χρόνια της κρίσης, που άρχισε επισήμως το 2010 και συνεχίζεται. Σε συνέντευξή του στη γερμανική «Die Welt», περιγράφει τη διγνωμία των Ευρωπαίων ηγετών, μεγάλων και μικρών χωρών: άλλα αποφάσιζαν στις συναντήσεις κορυφής και άλλα έπρατταν ή έλεγαν στις χώρες τους. Οι επικρίσεις του στρέφονται κατά του Ελληνα πρωθυπουργού, αλλά και κατά του Γάλλου προέδρου.

«Μόνο λίγοι συμμετέχοντες στα συμβούλια κορυφής είχαν γενική θεώρηση των πραγμάτων, μικρές και μεσαίες χώρες συμμετείχαν μόνο λόγω των δικών τους συγκεκριμένων θεμάτων, άλλες χωρίς πραγματικό ενδιαφέρον», λέει ο Πορτογάλος πολιτικός. Αναφέρεται στην εποχή «Μερκοζί»: «Μερικοί πολιτικοί από μεγάλες χώρες δεν διακατέχονταν από υπευθυνότητα για την Ευρώπη. Δεν αντιλαμβάνονταν τις αποφάσεις σαν να ήταν δικές τους. Και όταν δημιουργείται η εντύπωση ότι δύο χώρες αποφασίζουν μόνες τους, ερμηνεύεται αυτό από τις άλλες ότι οι αποφάσεις τους επιβάλλονται».

Ο Μπαρόζο υπερασπίζεται εκ των υστέρων τον φεντεραλισμό και την ομόφωνη λήψη αποφάσεων στα συμβούλια αρχηγών. Ωστόσο, κατά τη μακρά θητεία του, η επιρροή και το κύρος της Επιτροπής βρέθηκαν στα χαμηλότερα σημεία, ο διακυβερνητισμός εκ μέρους των ισχυρών κρατών θριάμβευσε και ο ίδιος κατηγορήθηκε ότι πρόσδεσε την Επιτροπή στο άρμα της Γερμανίας. Οι παρεμβάσεις του συνήθως εξαντλούνταν σε παρασκηνιακές ενέργειες, που υπηρετούσαν τις αποφάσεις του γαλλογερμανικού άξονα ή και μόνο του Βερολίνου. Στη Σύνοδο του G20 στις Κάννες, τον Νοέμβριο 2011, όπως κατέγραψαν εκ των υστέρων οι Financial Times, όταν ο Γ. Παπανδρέου προπηλακίστηκε από τον πρόεδρο Σαρκοζί για το δημοψήφισμα, ο Μπαρόζο παρασκηνιακά κανόνιζε τηλεφωνικώς τη διάδοχη κυβέρνηση.

Ο πρώην στενός συνεργάτης του (2010-2014) Φιλίπ Λεγκρέν, επικεφαλής του Γραφείου Ευρωπαίων Συμβούλων Πολιτικής του Προέδρου, μετά την παραίτησή του, έγραψε το μπεστ σέλερ «European Spring. Why our Economies and Politics are in a Mess and How to Put Them Right», στο οποίο περιγράφει την αποτυχία της Ε.Ε. να αντιμετωπίσει γρήγορα και αποτελεσματικά την κρίση. Σε μία από τις πολλές συνεντεύξεις του, ο Λεγκρέν λέει τα εξής για την Επιτροπή και τον πρόεδρό της: «Ο ρόλος της Επιτροπής είναι να εκπροσωπεί το κοινό ευρωπαϊκό συμφέρον. Αντ’ αυτού, κατά τη διάρκεια της κρίσης, είτε αναδεικνυόταν ολοένα και περισσότερο ευθυγραμμισμένη με τη Γερμανία είτε κατέστη ενεργά το όργανο για να επιτύχει τους στόχους της η Γερμανία. Αυτό ήταν εξόχως καταστροφικό για την Επιτροπή, υπονόμευσε τη νομιμοποίησή της, υπονόμευσε την υποστήριξη για το ευρωπαϊκό εγχείρημα».

Ο σύμβουλος του πρώην προέδρου εντοπίζει μία από τις αιτίες της αφλογιστίας της Επιτροπής: έλλειψη λογοδοσίας. «Η Επιτροπή είναι αποστασιοποιημένη από τους ανθρώπους που επηρεάζει με τις αποφάσεις της. Δεν λογοδοτούν σε αυτούς. Σε μια κανονική χώρα, αν ο Ολι Ρεν ήταν υπουργός Οικονομικών και προκαλούσε βαθιά ύφεση εξαιτίας των λαθών του, πιθανότατα στις επόμενες εκλογές αυτός και το κόμμα του θα έχαναν την εξουσία. Στην Επιτροπή μπορείς να κάνεις όσα λάθη θέλεις. Συμβαίνουν σε μια ξένη χώρα μακριά, δεν σε επηρεάζουν στην καθημερινότητά σου, οπότε δεν λογοδοτείς ποτέ και σε κανέναν».

Ο Ζ.Μ. Μπαρόζο μέμφεται τους αρχηγούς των μικρών κρατών για ανακολουθία. Ομως αυτοί λογοδοτούν στους λαούς τους και συχνά πληρώνουν κόστος: καταψηφίζονται, τους καταπίνει η Ιστορία. Ο ίδιος δεν λογοδότησε σε κανένα πολιτικό σώμα, απέφυγε τα διλήμματα και τις σκληρές αποφάσεις, δεν αντιτάχθηκε ποτέ στη βούληση των ισχυρών.

Παράπλευρες συνέπειες των LuxLeaks

Στο χθεσινό εντιτόριαλ το διεθνές ειδησεογραφικό δίκτυο Bloomberg θέτει ζήτημα παραίτησης του νεοεκλεγέντος προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν Κλωντ Γιούνκερ. Αφορμή, οι πρόσφατες σαρωτικές αποκαλύψεις της Διεθνούς Σύμπραξης Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ) για τις ειδικές συμφωνίες του Λουξεμβούργου με εκατοντάδες πολυεθνικές εταιρείες, προκειμένου να αποφύγουν τη φορολόγηση στις χώρες δραστηριοποίησής τους.

Ο επί εικοσαετία πρωθυπουργός του Μεγάλου Δουκάτου του Λουξεμβούργου, πρώην πρόεδρος του Eurogroup, εξελέγη στην κορυφή της Επιτροπής ύστερα από σκληρές διακρατικές διαπραγματεύσεις, υποσχόμενος να σεβαστεί τις επιθυμίες των ισχυρών εταίρων αλλά και να υπερασπιστεί την δoκιμαζόμενη ομοσπονδιακή συνοχή της Ε.Ε. ― υπόσχεση εκ των πραγμάτων υπερφιλόδοξη, εφόσον θα έπρεπε να συγκεράσει την α λα καρτ Ευρώπη της Μ. Βρετανίας, το δόγμα λιτότητας της Γερμανίας, τη δημοσιονομική ευελιξία που ζητούν Γαλλία και Γερμανία, και τις αμείλικτες πραγματικότητες ανεργίας, ύφεσης και αποπληθωρισμού των μικρών κρατών.

Δεν χρειάστηκε όμως καν να αντιμετωπίσει τα τέραστια προβλήματα της Ε.Ε. για να φθαρεί. Το ηθικό και πολιτικό πλήγμα των LuxLeaks είναι τόσο σφοδρό, που απειλεί να θέσει εκτός μάχης τον Ζ.Κ. Γιούνκερ, και πλήττει μαζί του την Ευρωπαϊκή Ενωση και τη διαδικασία εκλογής ηγετών. Ως εκ τούτου, πρέπει να αναλογιστούμε, κατά τα γνωστά: Ποιος ωφελείται από μια τραυματισμένη, πολιτικά αδύναμη Ευρώπη; Διότι πρέπει να συνυπολογίσουμε ότι η Ευρώπη περνά μια κρισιμότατη φάση, στην οποία διακυβεύεται η συνοχή της, η επιβίωση του ιστορικού εγχειρήματος ολοκλήρωσης, αλλά και η οικονομική επιβίωση και η αντοχή των δημοκρατιών στα κράτη-μέλη. Επιπλέον, παρ’ όλα τα σφάλματα και την ολιγωρία, η εκλογή του άτυπου πρωθυπουργού της Ε.Ε. έγινε με αυξημένη πολιτική νομιμοποίηση αντλημένη από τις Ευρωεκλογές.

Από μια άλλη όψη όμως, τα LuxLeaks καταδεικνύουν με τεκμήρια ό,τι ήταν ήδη γνωστό: ότι δηλαδή στην καρδιά της Ευρώπης, εκεί όπου όλοι ομνύουν στον υγιή ανταγωνισμό, τη διαφάνεια, την ισοπολιτεία και την ισονομία, ανθούν φορολογικοί παράδεισοι, εις βάρος των εθνικών οικονομιών και της συνολικής ευρωκοινοτικής πίστης. Κατά κάποιον τρόπο, τα LuxLeaks καταδεικνύουν την υποκρισία που κυριαρχεί στην κορυφή της Ε.Ε., αλλά και τον βαθμό εξάρτησης ηγετών και κρατών από τις μεγάλες εταιρείες. Θυμίζουμε ότι κατά το bail in της Κύπρου ακούστηκαν αιτιάσεις για ξέπλυμα χρήματος στις κυπριακές τράπεζες, και την ίδια στιγμή ήταν ευκρινής ο φόβος της Μάλτας και του Λουξεμβούργου, τουλάχιστον, μήπως έρθει η σειρά τους.

Τα LuxLeaks αποκαλύπτουν κι άλλες πληγές: την ασύγγνωστη διαπίδυση μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού συμφέροντος. Ο ρόλος του διεθνούς λογιστικού οίκου PwC στη σύναψη 548 φορολογικών συμφωνιών για λογαριασμό 342 επιχειρήσεων, κυρίως το διάστημα 2008-2014, δηλαδή μεσούσης της κρίσης που έριξε στον δημοσιονομικό Καιάδα κράτη και λαούς, μάς οδηγεί στα στελέχη που διενήργησαν αυτές τις νομότυπες πλην ανήθικες συμφωνίες. Μπορούν αυτά τα στελέχη, ικανοί τεχνοκράτες κατά τα άλλα, να αναλαμβάνουν κορυφαίες θέσεις δημόσιων λειτουργών στα κράτη που ζημιώνονται από τη φοροαποφυγή;

Στα LuxLeaks καταγράφονται εννέα εταιρείες ελληνικών συμφερόντων· τις φοροευνοϊκές συμφωνίες με το Λουξεμβούργο τις συνήψε ο οίκος PwC, της οποίας επικεφαλής φοροειδικός (senior tax manager) στον ελληνικό κλάδο, έως τον Ιούνιο 2014, ήταν η κ. Αικατερίνη Σαββαΐδου, νυν γενική γραμματέας Δημοσίων Εσόδων διορισμένη από τον υπουργό Οικονομικών. Ευλόγως γεννάται το ερώτημα: Η κ. Σαββαΐδου γνώριζε τις συμφωνίες; Αν ναι, υπάρχει θέμα ασυμβίβαστου ιδιοτήτων και σύγκρουσης συμφερόντων; Αυτά πρέπει να απαντηθούν γρήγορα και πειστικά.

Η Ελλάδα θα εφαρμόσει το δικό της Μνημόνιο

Το μνημόνιο της τρόικας τελειώνει, το ελληνοευρωπαϊκό μνημόνιο αρχίζει. Σύμφωνα με χθεσινό ρεπορτάζ του πρακτορείου Reuters από τις Βρυξέλλες, αυτό που γνωρίζαμε ήδη ότι θα συνέβαινε, δρομολογείται ήδη εσπευσμένως. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτίθεται να καταργήσει την τρόικα, και να αναλάβει η ίδια, με δικές της τεχνικές ομάδες, τους ελέγχους του νέου προγράμματος. Το δε νέο πρόγραμμα-μνημόνιο θα καταρτιστεί από την ελληνική κυβέρνηση, με εξαετή διάρκεια και στόχο την ανάπτυξη και την απαοσχόληση.

Ολα τούτα υπό την προϋπόθεση ότι η Ελλάδα δεν θα χρειαστεί νέα κεφάλαια, δηλαδή δεν θα υπάρξει το χρηματοδοτικό κενό που περιγράφει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Το ΔΝΤ, σύμφωνα με αυτό το σενάριο που διοχετεύει η Κομισιόν, θα φύγει από την Ελλάδα, αλλά θα συνεχίσει να εκταμιεύει τις δόσεις του δικού του μεριδίου, έως τη λήξη της τρέχουσας μνημονιακής δανειοδότησης, αρχές του 2016. Ο έλεγχος του νέου προγράμματος θα διενεργείται από την Κομισιόν ανά εξάμηνο, αντί του τριμηναίου ελέγχου που διενεργεί η τρόικα.

Αλλος όρος: Το ελληνικό εξαετές πρόγραμμα πρέπει να καταρτιστεί από την ελληνική κυβέρνηση έως τον Οκτώβριο του 2014, προκειμένου να συμωνηθεί τον Δεκέμβριο και να αρχίσει να εφαρμόζεται από το 2015. Και οι μεταρρυθμίσεις που θα εμπεριέχει το ελληνικό πρόγραμμα θα είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για τη ρύθμιση, δηλαδή την επιμήκυνση και απομείωση, του χρέους της Ελλάδας προς τις χώρες της ευρωζώνης και τους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς ΕFSF και ESM.

Σημαντική λεπτομέρεια: Πηγές της Κομισιόν ανέφεραν ότι θα παρασχεθεί στην ελληνική κυβέρνηση μια πιστωτική γραμμή ασφαλείας, δια παν ενδεχόμενον κατά την εξαετή διάρκεια του νέου μνημονίου, γεγονός που πρέπει να συσχετιστεί με τους ισχυρισμούς του ΔΝΤ για ύπαρξη χρηματοδοτικού κενού μετά το 2015. Δεν είναι γνωστό ποιος μηχανισμός θα παράσχει την πιστωτική γραμμή, αλλά το πιθανότερο θα ήταν να αναλάβει ο ΕFSF συ συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Εντούτοις, η ενδεχόμενη χρήση της πιστωτικής γραμμής από την ελληνική κυβέρνηση θα ενεργοποιεί μια ποινή: την στενότερη επιτήρηση από την Κομισιόν.

Υστάτη προϋπόθεση για το «Ελληνικό Μνημόνιο v.2»: Οι ελληνικές τράπεζες δεν θα χρειαστούν επιπλέον κεφάλαια, και θα περάσουν χωρίς απώλειες τα stress tests στα οποία υποβάλλονται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, έως το φθινόπωρο.

Πρώτες παρατηρήσεις. Οι Βρυξέλλες, υπό τη νέα ηγεσία, επιθυμούν να δώσουν ένα σταθερότερο και πιο νομιμοποιημένο τυπικά σχήμα στην παρέμβασή τους στην Ελλάδα, ύστερα από την κριτική που άσκησαν τόσο το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο όσο και το ΔΝΤ, διαφορετική βεβαίως, αλλά και εν όψει των ισχυρών αντιδράσεων που εκφράζουν σε παρόμοιες επιτηρήσεις οι κυβερνήσεις της Ιταλίας και της Ισπανίας. Η μεταστροφή ωστόσο δεν σημαίνει χαλαρή επιτήρηση, απεναντίας.

Δεύτερον. Η αβεβαιότητα για την ύπαρξη χρηματοδοτικού κενού παραμένει, όπως αποκαλύπτει η πρόβλεψη για πιστωτική γραμμή.

Τρίτον, το σημαντικότερο πολιτικά: Η ευθύνη σύνταξης σχεδίου μετακυλίεται στην ελληνική κυβέρνηση, και μάλιστα όχι σε μία, εφόσον η διάρκειά του θα είναι 2015-2021. Αλλη κυβέρνηση θα καταρτίσει και συνομολογήσει το σχέδιο και άλλες θα το εφαρμόσουν εν συνεχεία. Περαιτέρω: Θα προλάβει να υπάρξει ολοκληρωμένο, συνεκτικό εθνικό σχέδιο ανασυγκρότησης έως τον Οκτώβριο, δηλαδή σε δύο μήνες; Οταν δεν υπήρξε επί τέσσερα χρόνια; Και με ποια στρατηγική άραγε, ποιες προτεραιότητες, ποιες διαβουλεύσεις, συναινέσεις και συμμαχίες εντός της κοινωνίας;

Το φθινόπωρο προμηνύεται ιδιαιτέρως θερμό.

Χρήσιμα τροχιοδεικτικά από την Ευρώπη

Kαθ’ οδόν προς τις ευρωεκλογές έχει μεγάλο ενδιαφέρον να παρακολουθούμε προσεκτικά τα μηνύματα από τις Βρυξέλλες, για να κατανοήσουμε όχι μόνο πώς βρεθήκαμε σαν χώρα στη θανάσιμη παγίδα χρέους, αλλά και για να αντλήσουμε τα στοιχεία ενός σχετικά αντικειμενικού παρατηρητή για την παρούσα κατάσταση της χώρας. Επιπλέον, ίσως ανιχνεύσουμε τι μπορούμε να περιμένουμε και τι όχι από την ευρύτερη ευρωπαϊκή οικογένεια και την προσώρας γερμανική ηγεμονία.

Τα μηνύματα άρχισαν με την ανεπίσημη δήλωση της Ανγκελα Μέρκελ και την επίσημη δήλωση του Ολι Ρεν, που επιβεβαίωσαν με ποια κριτήρια και ποιες προτεραιότητες επεβλήθη στην Ελλάδα το Μνημόνιο και η μεταφορά του χρέους της από τις ιδωτικές τράπεζες στα σύμμαχα κράτη. Μετά τρία έτη εσωτερικής υποτίμησης και ταυτόχρονων σκληρών δημοσιονομικών περικοπών και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, με εκτόξευση της ύφεσης και ανεργίας, τα ευρωπαϊκά συλλογικά όργανα έρχονται να μελετήσουν τις επιπτώσεις του πειράματος, το οποίο οργάνωσε και επέβαλε η ευρωηγεμονεύουσα ελίτ.

Πρώτο το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο: εξετάζει τη νομιμοποίηση της σύνθεσης της τρόικας, τη συμβατότητα των επιβληθέντων μέτρων προς το ευρωπαϊκό κεκτημένο, αλλά και την αποτελεσματικότητά τους. Η έκθεση των εισηγητών τα βρίσκει και τα τρία ελλιπή, στρεβλά και αλυσιτελή. Το Ευρωκοινοβούλιο δεν είχε και δεν μπορούσε να έχει αποφασιστικό ρόλο στη συγκρότηση της τρόικας και του πργράμματος διάσωσης των τεσσάρων χωρών της ευρωζώνης. Η έρευνά του διεξάγεται κατά τη λήξη των Μνημονίων, λίγο πριν από τις κρίσιμες ευρωεκλογές του Μαΐου· δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτε από τα ήδη τετελεσμένα. Παρ’ όλ’ αυτά η πολιτική και ηθική σημασία της έρευνας και της οποιασδήποτε κρίσης του παραμένει βαρύνουσα, εν όψει μάλιστα των μειζόνων εξελίξεων που κυοφορούν το δημοσιονομικό σύμφωνο και η τραπεζική ενοποίηση. Ας μην ξεχνάμε, το Ευρωκοινοβούλιο είναι το μόνο όργανο της Ε.Ε. που εκλέγεται απευθείας από τους λαούς, το μόνο που έχει τη μεγαλύτερη δυνατή πολιτική νομιμοποίηση.

Δεύτερη σπεύδει να αξιολογήσει τα αποτελέσματα των Μνημονίων η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (Ναι, η ίδια που συμμετείχε στον σχεδιασμό και την εφαρμογή των Μνημονίων, ως το εν τρίτον της τρόικας, μαζί με το ΔΝΤ και την ΕΚΤ.) Στην πρόσφατη ετήσια επισκόπηση της Κομισιόν για την απασχόληση και τις κοινωνικές προκλήσεις επικρίνεται η επιβληθείσα εσωτερική υποτίμηση ως πολιτική πρακτική με βαριές παράπλευρες συνέπειες, αν δεν συνοδεύεται με άλλες πρόνοιες, όπως λ.χ. η ενίσχυση της διαρθωτικής ανταγωνιστικότητας με επενδύσεις. Η Κομισιόν καταγράφει τις παράπλευρες συνέπειες στην Ελλάδα: ρεκόρ ανεργίας, ρεκόρ μετανάστευσης, ρεκόρ αναποτελεσματικής κοινωνικής προστασίας, κ.ο.κ.· εντέλει, ένας στους τρεις Ελληνες αντιμετωπίζει το φάσμα της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού.

Η Επιτροπή επισημαίνει κάτι ανησυχητικό για το άμεσο μέλλον: Η σταδιακή μείωση της ανεργίας μπορεί να μη συμβαδίζει με μείωση της φτώχειας, εξαιτίας της μισθολογικής πόλωσης και της διογκούμενης μερικής απασχολήσης. Αρα η προσοχή πρέπει να στραφεί όχι μόνο στη δημιουργία, αλλά και στην ποιότητα των θέσεων εργασίας. Εξαιρετικά σημαντική επισήμανση για όλη την Ευρώπη, κατεπείγουσα όμως για την Ελλάδα, του 60% νεανικής ανεργίας.

Οι αυτοκριτικές επισημάνσεις του Ευρωκοινοβουλίου και της Επιτροπής υποδεικνύουν, έστω εκ των υστέρων, ένα πεδίο συνδιαλλαγής με τους Ευρωπαίους εταίρους, ίσως και για άντληση πόρων, στο πλαίσιο ενός σχεδίου ανάκαμψης και ανάπτυξης, που φαίνεται ιστορικά αναγκαίο για όλη την Ευρώπη. Τούτο βεβαίως, εφόσον η Ευρώπη δεν επιθυμεί ακρωτηριασμούς και γεωπολιτική αναταραχή· αλλά μετά την αποτροπή του ντόμινο με την ελληνική θυσία, φαίνεται ότι δεύτερες σκέψεις, ψυχραιμότερες, αρχίζουν να αναδύονται. Σε αυτή την προοπτική πρέπει να καμφθούν και οι έξω φοβίες για ενδεχόμενη κυβερνητική αλλαγή, ώστε να βρεθεί στέρεο έδαφος συνομιλίας.

Η ευρωπαϊκή αυτοκριτική υποδεικνύει επίσης, και πρωτίστως, την τροπικότητα της εθνικής ανασυγκρότησης:

Προς μια οργάνωση «οικονομίας πολέμου» σε καιρό ειρήνης, κατά το μεσοπολεμικό αμερικανικό μοντέλο με το κράτος σε ρόλο μεγάλου εργοδότη έκτακτης ανάγκης. Το New Deal δημιούργησε 10 εκατομμύρια θέσεις εργασίας· στην Ελλάδα χάθηκαν 800 χιλιάδες θέσεις σε τρία χρόνια.

Προς την επείγουσα δημιουργική ένταξη των νέων: με προτροπή και διευκόλυνσή τους προς το επιχειρείν, με ουσιαστική ελάφρυνσή τους από φόρους και εισφορές, με κίνητρα για παραγωγή προστιθέμενης αξίας και καινοτομίας, για δημιουργία θέσεων ποιοτικής εργασίας. Πολλές συνδυασμένες δράσεις για ανάσχεση της πληβειοποίησης και του αποκλεισμού. Τίποτε λιγότερο.