Μηδενική ανάπτυξη, μέγιστη λιτότητα

Οι ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις στη χώρα μας είναι φυσικό να στρέφουν το ενδιαφέρον μας στο εσωτερικό, με κίνδυνο να απομονώσουμε τα εγχώρια προβλήματα και τις πιθανές τους λύσεις από το ευρύτερο ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον. Αρκεί εντούτοις μια προσεκτική ανάγνωση του διεθνούς τύπου και των αναλύσεων των μεγάλων οίκων, μαζί με τις πρόσφατες διαπιστώσεις του ΟΟΣΑ και think tanks μέσα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, για να αντιληφθούμε ότι ολόκληρη η Ευρώπη βρίσκεται μπροστά σε κρίσιμο σταυροδρόμι.

Καταρχάς οι επίσημες φωνές. Πριν από τρεις μήνες, ο ΟΟΣΑ στην έκθεσή του χαρακτήρισε την ανάκαμψη στην ευρωζώνη «απογοητευτική»: επεσήμανε τις ισχυρές τάσεις αποπληθωρισμού και την αδύναμη ζήτηση και εμμέσως, πλην σαφώς, ζήτησε τόνωση της ζήτησης στην ευρωζώνη. Με λίγα λόγια, ο ΟΟΣΑ καλεί την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να λάβει μέτρα ποσοτικής χαλάρωσης, δηλαδή αυτό που έχει εξαγγείλει ο Μάριο Ντράγκι, βαλλόμενος από την γερμανική ορθοδοξία: αγορά κρατικών ομολόγων από τη δευτερογενή αγορά, δηλαδή «έκδοση» χρήματος, έως ένα τρισ. ευρώ σε πρώτη φάση.

Η ποσοτική χαλάρωση της ΕΚΤ αναμένεται προς το τέλος Ιανουαρίου ή αρχές Μαρτίου. Την κίνηση αυτή οι αγορές την έχουν προεξοφλήσει προς το παρόν, γι΄αυτό δεν βλέπουμε καμία ουσιαστική άνοδο των επιτοκίων στα ομόλογα Ισπανίας και Ιταλίας. Αντιθέτως, η προειδοποίηση Ντράγκι προς Ελλάδα και Κύπρο, ότι θα περιληφθούν στην ποσοτική χαλάρωση μόνο αν υπάγονται σε πρόγραμμα επιτήρησης, δεν προστατεύει τα ελληνικά ομόλογα, εξ ου και τα επιτόκια ξεπέρασαν το 9%.

Αστάθεια άρα παράγεται και από πολλούς εξωγενείς διεθνείς παράγοντες, που παράγουν πολιτική, προωθητική ή ανασταλτική λύσεων. Η πολιτική Ντράγκι κινείται προς μια συμβατική λύση, προς τη νομισματική επέκταση και την τραπεζική ένωση· η πολιτική του Βερολίνου επιμένει αντιθέτως στο μείγμα δημοσιονομικής λιτότητας και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, παρότι αυτό δεν έχει επιτύχει και η Ευρώπη βυθίζεται σε ύφεση και αποπληθωρισμό.

Η απειλή για τη σταθερότητα της Ευρώπης, κατά την εξαετία της κρίσης μετά το 2008, δεν προέρχεται από την αναδυόμενη πολιτική βούληση για αλλαγή στρατηγικής, αλλά από την ακολουθούμενη πρακτική των αναβολών και, ακόμη χειρότερα, από το εφαρμοζόμενο δόγμα λιτότητας. Αυτές τι μέρες, η Task Force για τις επενδύσεις στην ΕΕ, αποτελούμενη από εκπροσώπους της ΕΕ, της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και των κρατών-μελών, δημοσίευσαν την έκθεσή τους για το περίφημο επενδυτικό σχέδιο Γιούνκερ. Διαπιστώνεται και εκεί η παρατεινόμενη κρίση ζήτησης και η συνεπαγόμενη αναστολή επενδύσεων: «Οι εταιρείες και τα νοικοκυριά έχουν αναστείλει τις δαπάνες τους και περιμένουν να δουν τι γίνεται… Η έλλειψη εμπιστοσύνης του ιδιωτικού τομέα προς τη μελλοντική ζήτηση αναστέλλει το μετασχηματισμό των αποταμιευμένων κεφαλαίων σε παραγωγικά κεφάλαια».

Η παραγωγική οικονομία έχει ξεμείνει από ρευστότητα, τα νοικοκυριά το ίδιο, το τραπεζικό σύστημα στέκει παγωμένο και ανολοκλήρωτο, οι κοινωνίες στενάζουν και εξεγείρονται: αυτή η περιγραφή δεν αφορά πια μόνο την Ελλάδα, αλλά και την Ιταλία, την Ισπανία, το Βέλγιο… Ειδικά στην Ελλάδα, πέρα από την εξαετή ύφεση και την οδυνηρή ανεργία, ο επί 21 μήνες συνεχιζόμενος αποπληθωρισμός τινάζει στον αέρα κάθε πρόβλεψη προϋπολογισμού και σχέσης του χρέους προς το ΑΕΠ. Ταυτόχρονα δεν μεταγγίζονται ούτε καν μικρά κεφάλαια σποράς (seed capital) στις νεοφυείς επιχειρήσεις καινοτομίας και έρευνας (1 στις 80 σχετικές αιτήσεις ικανοποιήθηκαν το 2013), πόσο μάλλον κεφάλαια κινήσεως ή ανάπτυξης στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

Σε αυτό το ευρωπαϊκό πλαίσιο πρέπει να δούμε τις ελληνικές εξελίξεις.

Επιτήρηση επ’ αόριστον

H αποσαφήνιση των σχεδίων της ευρωζώνης για την Ελλάδα δεν ήρθε δια της πολιτικής οδού, από τις Βρυξέλες ή κάποια ευρωπαϊκή πρωτεύουσα, αλλά από την κεφαλή του Ευρωσυστήματος, τον Μάριο Ντράγκι. Ο πρόεδρος της ΕΚΤ διευκρίνισε ότι για να περιληφθούν οι ελληνικές τράπεζες στο διετές πρόγραμμα χορήγησης ρευστότητας, έναντι καλυμμένων ομολόγων και τιτλοποιημένων δανείων, η χώρα θα πρέπει να βρίσκεται σε πρόγραμμα προσαρμογής ή υπό επιτήρηση.

Είναι εύκολα αντιληπτό ότι οι προϋποθέσεις που θέτει η ΕΚΤ συμβαδίζουν με τη βούληση των Βρυξελών και του Βερολίνου για τον βαθμό ελευθερίας που θα έχει εφεξής οποιαδήποτε ελληνική κυβέρνηση κατά τη χάραξη και εφαρμογή οικονομικής και συνεκδοχικά παραγωγικής και κοινωνικής πολιτικής.

Είναι φανερό ότι οι εταίροι-δανειστές δεν εμπιστεύονται την Ελλάδα, ακόμη και μετά την επίπονη εφαρμογή του υπερτετραετούς προγράμματος προσαρμογής. Η Ελλάδα θα παραμείνει στο ευρωσύστημα, αλλά με αυστηρά ελεγχόμενες και περιορισμένες εισροές, τραπεζικές και κοινοτικές, τέτοιες που να επιτρέπουν στη χώρα να μη σβήσει, αλλά που μάλλον δεν θα της επιτρέπουν να ανακάμψει, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα.

Σημειώνουμε ότι οι ελληνικές τράπεζες διαθέτουν τιτλοποιημένα δάνεια ύψους περίπου 44 δισ. ευρώ, ενώ το εγκριθέν ΕΣΠΑ 2014-2010 ανέρχεται σε 26 δισ. ευρώ. Με τους πόρους αυτούς, και τα κεφάλαια που μπορούν να μοχλευθούν επιπλέον, η ανάκαμψη και η παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας φαίνεται δυνατή.

Το κρίσιμο ερώτημα που εγείρεται τώρα είναι: Η Ευρώπη επιθυμεί ανάκαμψη της Ελλάδας σε εύλογο χρόνο; Προς ποια κατεύθυνση; Με ποιο τίμημα; Δύσκολη η απάντηση. Εξαρτάται από τις εξελίξεις σε Γαλλία και Ιταλία και στο άτυπο μέτωπο Ολάντ-Ρέντσι κατά Βερολίνου, εξαρτάται από τις κατευθύνσεις της έκτακτης συνόδου κορυφής στις 8 του μηνός, δηλαδή από τη ρευστή ισορροπία στον πυρήνα της ευρωζώνης. Και από τις πολιτικές εξελίξεις στο εσωτερικό της χώρας.

Οχι άλλα δάνεια

Ο υπεύθυνος Οικονομικών του γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, Κάρστεν Σνάιντερ, δήλωσε προχθές στους Financial Times: «είναι σαφές ότι θα υπάρξει άλλο ένα πρόγραμμα στήριξης, μέ όρους». Είναι σαφές λοιπόν ότι η νέα κυβέρνηση συνασπισμού κάτι ετοιμάζει για την Ελλάδα.

Ο Κ. Σνάιντερ, που εποφθαλμιά μάλλον το χαρτοφυλάκιο του Β. Σόιμπλε, προβάλλετει το ευρωπαϊκό πρόσωπο του SPD, ωστόσο στην αντιμετώπιση της κρίσης χρέους του Νότου το SPD ζχεδόν ταυτίζεται με το CDU. Κατά την προγραμματική συμφωνία, το SPD εγκατέλειψε την ιδέα του ευρωομολόγου, άρα την αμοιβαιοποίηση των ευρωπαϊκών χρεών, την οποία προτείνουν ενθέρμως άλλοι επιφανείς Γερμανοί, όπως ο πρώην καγκελάριος Χέλμουτ Σμιτ και ο πρώην αντικαγκελάριος Γιόσκα Φίσερ.

Είναι όμως ουσιαστική βοήθεια ένα ακόμη δάνειο, όπως υπαινίσσεται ο Κ. Σνάιντερ, τη στιγμή που η Ελλάδα έχει καταπνίξει την οικονομία της για να αποπληρώνει ομαλά το χρέος της; Την ερχόμενη τετραετία τα ομόλογα που κατέχουν η ΕΚΤ και άλλες κεντρικές τράπεζες θα τραβήξουν από την ελληνική οικονομία περίπου 30 δισ. ευρώ. Αν τα χρήματα αυτά έμεναν στη χώρα, με ένα προσωρινό μορατόριουμ αποπληρωμής χρέους, θα μπορούσαν να διοχετευθούν σε δημόσιες επενδύσεις και ανάπτυξη, ώστε να ανακοπεί επιτέλους η άνοδος της ανεργίας και η ύφεση. Παράλληλα το κράτος θα μπορούσε να προστατεύσει τους αδύναμους και να ελαφρύνει τα φορολογικά βάρη των επιχειρήσεων.

Ο τρέχων στόχος του προγράμματος, για πλήρη αποπληρωμή του χρέους με ταυτόχρονη δημιουργία πλεονάσματος, έχει αποδειχθεί ανέφικτος. Το κράτος απλούστατα υπερφορολογεί μια παγωμένη οικονομία και κοινωνία, δηλαδή τις βυθίζει ακόμη περισσότερο, για να εξυπηρετεί το χρέος και να σημειώνει ένα τυπικό πλεόνασμα.

Είναι βέβαιο ότι και οι Γερμανοί ηγέτες το αντιλαμβάνονται αυτό το απλό. Μένει να αναγνωρίσουν εγκαίρως ότι μια Ελλάδα στα πόδια της θα είναι πιο συμφέρουσα για τους ίδιους, από μια Ελλάδα ερειπωμένη.

Το λάθος ας μη συνεχιστεί

Η δημοσιευθείσα έκθεση του ΔΝΤ για τους όρους συγκρότησης του Μνημονίου και τα αίτια της αποτυχίας του δικαιώνει όσους άσκησαν κριτική στον χρονισμό και τον τρόπο που εφαρμόστηκαν η δημοσιονομική πειθαρχία και οι διαρθρωτικές αλλαγές, πολύ πριν αναδιαρθρωθεί το χρέος.

Κορυφαίοι οικονομολόγοι και ανεξάρτητοι αναλυτές είχαν επισημάνει ότι η πρώτη κίνηση θα έπρεπε να είναι η αναδιάρθρωση του χρέους, και να ακολουθήσουν οι άλλες πολιτικές. Μεταξύ αυτών, οι συνήθεις ύποπτοι George Soros, Paul Krugman, Pisani-Ferry, Roubini, Ackerman, Martin Wolf, W. Munchau κ.ά., οι περισσότεροι εκ των οποίων μνημονεύονται στην έκθεση του ΔΝΤ. Αντιθέτως, δεν μνημονεύεται κανείς θεσμικός Ελληνας οικονομολόγος ή ίδρυμα, που είχαν φωνή και θα μπορούσαν κάπως να ακουστούν τότε· κανείς από τα , τα τμήματα μελετών των μεγάλων τραπεζών και της Τράπεζας της Ελλάδος. Μόνο αργότερα μπόρεσαν να ακουστούν οι αναλύσεις Ελλήνων διαφωνούντων.

Την ίδια κρίσιμη περίοδο, τον Μάιο του 2010, ο κορυφαίος νομικός Lee Buchheit, o άνθρωπος που τελικά οργάνωσε νομικά το ελληνικό PSI το 2012, σε μελέτη του για την αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους (μαζί με τον Mitu Gulati, PDF), παρατηρούσε ότι το 90% του χρέους διέπετο από το ελληνικό δίκαιο και άρα η Ελλάδα μπορούσε να ορίσει τον τρόπο αναδιάρθρωσης του χρέους της από εξαιρετικά ευνοϊκή θέση. «Σε καμία άλλη περίπτωση στη σύγχρονη οικονομική ιστορία δεν υπήρξε χώρα που να μπορούσε να επηρεάσει αποφασιστικά μία ενδεχόμενη αναδιάρθρωση του χρέους της με το να τροποποιήσει μερικά νομικά χαρακτηριστικά που διέπουν τη συντριπτική πλειοψηφία των εργαλείων με τα οποία αυτό έχει εκδοθεί», σημείωνε ο Buchheit. Πολύ αδρά, αρκούσε μια νομοθετική πράξη του ελληνικού Κοινοβουλίου.

Αυτό δεν έγινε ποτέ. Γιατί; Ενας βασικός λόγος ήταν η έκθεση ευρωπαϊκών, κυρίως γαλλικών και γερμανικών τραπεζών, στο ελληνικό χρέος. Από τα περίπου 319 δισ. ευρώ του χρέους τον Απρίλιο 2010, τα 240 δισ. ευρίσκοντο σε χαρτοφυλάκια ευρωπαϊκών τραπεζών, οι οποίες μάλιστα εξήρχοντο από το κραχ του 2008 πληγωμένες και υπερμοχλευμένες. Οπως σημειώνει πρόσφατα ο πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ, καθηγητής του ΜΙΤ Simon Johnson: «Ακόμη και οι χειρότερες αμερικανικές τράπεζες είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση από τις περισσότερες ευρωπαϊκές. Oι Deutsche Bank, BNP Paribas, Credit Agricole, λειτουργούν με μετοχικό κεφάλαιο από 50 έως 100 δισ. δολάρια, την ώρα που οι ισολογισμοί τους ξεπερνούν συνήθως τα 2,5 τρισ. δολ. Δεν έχει γίνει σωστή διαχείριση κινδύνου και οι εποπτικές αρχές δεν έχουν λειτουργήσει σωστά». Φυσικά δεν μπορούσαν και δεν ήθελαν να απορροφήσουν οποιοδήποτε «κούρεμα» ελληνικού χρέους. Και φυσικά η Ελλάδα υποχρεώθηκε, πολιτικά, από τη Γερμανία, τη Γαλλία, την Κομισιόν και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, να ακολουθήσει ένα πρόγραμμα διάσωσης που περιελάμβανε εσωτερική υποτίμηση, δημοσιονομική λιτότητα και περαιτέρω δανεισμό για αποπληρωμή τόκων και χρέους. Η αναδιάρθρωση του χρέους μετετέθη χρονικά, ώστε να δοθεί περιθώριο να ξεφορτωθούν από τα ξένα χαρτοφυλάκια τα ελληνικά junk bonds και να αποφευχθεί το ντόμινο στην Ευρωζώνη. Διεσώθη προσωρινά η Ευρωζώνη και βυθίστηκε η Ελλάδα.

Αυτή είναι εν συντομία η ιστορία της αναδιάρθρωσης του χρέους, που έγινε λειψά και πολύ καθυστερημένα, υπό δυσμενείς όρους και με χείριστο αποτέλεσμα για τους ελληνικούς θεσμικούς και ιδιώτες ομολογιούχους. Πολύ απλά, οι ελληνικές τράπεζες, τα ασφαλιστικά ταμεία, ιδρύματα, πανεπιστήμια, νοσοκομεία, κληροδοτήματα, και ιδιώτες «κουρεύτηκαν» ανηλεώς. Και οι μεν συστημικές τράπεζες εξασφάλισαν 50 δισ. υπό την εγγύηση του ελληνικού κράτους, για να ανακεφαλαιοποιηθούν. Από το δε απόθεμα δημόσιου και κοινωνικού πλούτου χάθηκε περίπου το 70%, ανεπιστρεπτί. Η ειρωνεία είναι ότι ενώ κατά το PSI τα ταμεία θεωρήθηκαν ιδιώτες και «κουρεύτηκαν», τώρα θεωρούνται Δημόσιο και δεν τους επιτρέπεται να συμμετάσχουν στην αύξηση μετοχικού κεφαλαίου των τραπεζών, άρα υφίστανται και δεύτερο κύμα ζημιών. Αρα το μέλλον του ασφαλιστικού συστήματος στην Ελλάδα προδιαγράφεται ζοφερό, σύμφωνα και με όσα ωμά ανήγγειλε ο διοικητής της ΤτΕ Γ. Προβόπουλος: οι συνταξιοδοτούμενοι σε επτά χρόνια από σήμερα, εργαζόμενοι επί 40 έτη έως τα 67 τους, θα λαμβάνουν προνοιακή σύνταξη 360 ευρώ…

Κάπως έτσι, μέσω των αλλεπάλληλων διευρύνσεων του προγράμματος διάσωσης, του εσκεμμένα λανθασμένου κατά το ΔΝΤ, η Ελλάδα εντός τριετίας απώλεσε το 20% περίπου του ΑΕΠ, κατέστρεψε τις τράπεζες και το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, σώρευσε 1,5 εκατομμύρια ανέργους, δημιούργησε μια χαμένη γενιά, και πορεύεται με μια θεσμισμένη πλέον νεοναζιστική απειλή. Κατά τα άλλα, το χρέος παραμένει μη βιώσιμο, ενώ το το 2014, χρονιά διπλών εκλογών, περιφερειακών και ευρωπαϊκών, θα εισπραχθεί η τελευταία δόση του προγράμματος και θα αρχίσει το χρηματοδοτικό κενό.

Η χώρα βρίσκεται σε χειρότερο σημείο από το σημείο εκκίνησης της κρίσης, την άνοιξη του 2010. Εχουν πληγεί θεμελιώδη οικονομικά και κοινωνικά μεγέθη. Εχουν πληγεί το φρόνημα και η κοινωνική συνοχή. Η εξήγηση και κατανόηση όσων προηγήθηκαν είναι αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη για να προχωρήσει η χώρα ακέραιη και με ελπίδες ανάκαμψης. Ελάχιστο καθήκον της ελληνικής ηγεσίας, παρούσας και μελλοντικής, είναι η αναθεώρηση των όρων του αποτυχημένου προγράμματος και η επείγουσα αναθέρμανση της οικονομίας. Και η αναδιάρθρωση του χρέους – δυσχερής πλέον, παρά ταύτα αναγκαία, όση εντέλει υπάρξει. Τίποτε δεν σταματά.

Στην ουρά της νηοπομπής

Η παρέμβαση της ΕΚΤ στην αγορά ομολόγων ευρωπαϊκών κρατών μπορεί να αποσυμφορήσει την πίεση σε Ισπανία και Ιταλία και να αποβεί το πρώτο αποφασιστικό βήμα για τιθάσευση της κρίσης στην Ευρωζώνη. Πολύ καθυστερημένο βήμα βεβαίως, διότι ήδη η Ευρωζώνη διολισθαίνει σταθερά στην ύφεση, με ό,τι αυτό σημαίνει για την κοινωνική συνοχή της Ευρώπης, ενώ τρεις τουλάχιστον χώρες βρίσκονται ήδη εκτός αγορών, εντός Μνημονίων.

Ειδικότερα την Ελλάδα η παρέμβαση Ντράγκι δεν την ωφελεί, τουλάχιστον άμεσα. Η χώρα μας δεν βρίσκεται σε διαδικασία επιστροφής στις κεφαλαιαγορές· ουσιαστικά, κανείς δεν πιστεύει ότι θα επιστρέψει με το πέρας της χρηματοδότησης, το 2015. Επίσης η Ελλάδα δεν λαμβάνει ρευστότητα απευθείας από την ΕΚΤ, με εγγυήσεις κρατικούς τίτλους, από τον περασμένο Ιούλιο· ως εκ τούτου, η ρευστότητα μέσω της Τραπέζης της Ελλάδος κοστίζει αρκετά περισσότερο. Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αρνήθηκε εκ νέου να κουρέψει τα ελληνικά ομόλογα που κατέχει.

Εν συνόψει, για να επωφεληθεί η Ελλάδα από το νέο κλίμα που αναδύεται στην Ευρώπη, πρέπει να πειθαρχήσει στους όρους του Μνημονίου – αυτό το μήνυμα φτάνει από κάθε πλευρά. Μαζί με άλλο ένα, πιο σιγαλόφωνο: η Ελλάδα δεν πρόκειται να αποκοπεί από την Ευρωζώνη. Το ζήτημα άρα εντοπίζεται στο αν η Ελλάδα μπορεί να αντέξει, σαν κοινωνία και σαν οικονομία, έως ότου η βραδέως αναδιατασσόμενη πολιτική της Ευρωζώνης αρχίσει να επιδρά ευεργετικά πάνω της.

Δυστυχώς η ύφεση και η ανεργία καλπάζουν και οι επικείμενες περικοπές είναι βέβαιο ότι θα τις επιδεινώσουν, χωρίς να ελαφρύνουν το χρέος ή να βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητα. Με οικονομία – ζόμπι και κοινωνία στα πρόθυρα της κατάρρευσης, πιασμένη σε μια θανάσιμη παγίδα, η Ελλάδα κινδυνεύει να απολέσει και τη γεωπολιτική της αξία: να θεωρείται σαν βάρκα ναυαγών στην ουρά μιας βραδυπορούσας νηοπομπής.

H EKT βγάζει την Ελλάδα από την πρίζα

Το μπαράζ γερμανικών δημοσιευμάτων περί εξόδου της Ελλάδος από το ευρώ συμβαίνει μερικές ημέρες μετά τις σκοτεινές δηλώσεις του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε περί της Ελλάδος ως «ειδικής περιπτώσεως», λίγες ημέρες μετά τη φήμη ότι το ΔΝΤ δεν προτίθεται να συμμετάσχει σε περαιτέρω βοήθεια προς την Ελλάδα, λίγες ημέρες μετά τις αλλεπάλληλες δηλώσεις Γερμανών αξιωματούχων που αποκλείουν κάθε ενδεχόμενο επιμήκυνσης του προγράμματος. Και βέβαια λίγα εικοσιτετράωρα πριν από την επίσκεψη του κλιμακίου της τρόικας στην Αθήνα, προκειμένου να αξιολογηθεί η πορεία του προγράμματος.

Η γερμανική θύελλα δημοσιευμάτων για επικείμενη GRexit, που την χρονολογούν μάλιστα περί το φθινόπωρο, έρχεται μετά μια μείζονος πολιτικής σημασίας πράξη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας: την περασμένη Παρασκευή η ΕΚΤ απέκλεισε τις ελληνικές τράπεζες από την παροχή ρευστότητας, μη δεχόμενη ελληνικά ομόλογα ως εγγυήσεις, και τις παρέπεμψε για ρευστότητα στον έκτακτο μηχανισμό ELA της Τραπέζης της Ελλάδος. Δηλαδή τις παρέπεμψε σε διπλασιασμένο επιτόκιο, περίπου 3%.

Στην πράξη αυτή η απόφαση της ΕΚΤ σημαίνει στραγγαλισμό του ελληνικού τραπεζικού συστήματος και ασφυξία του ελληνικού κράτους, το οποίο αντλεί βραχυχρόνια ρευστότητα μέσω των εντόκων γραμματίων που απορροφούν οι τράπεζες. Είναι προφανές ότι η απόφαση της ΕΚΤ, ενός εκ των τριών μερών της τρόικας, είναι καθαρά πολιτική, και διόλου τεχνική. Προοιωνίζεται νέο κύκλο πιέσεων ή εκβιασμών προς την Ελλάδα, ίσως και έναν τρόπο πίεσης, τον πιο επαχθή, για «εθελουσία» έξοδο από το ευρώ. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα βγάζει την Ελλάδα από την πρίζα της ρευστότητας. Στεγνά.

Η ΕΚΤ δεν είναι ένας ουδέτερος τεχνοκρατικός οργανισμός· εκφράζει τους κεντρικούς τραπεζίτες και τις βουλήσεις των ισχυρών κρατών της ευρωζώνης. O λόγος του διοικητή της Bundesbank είναι νόμος στο συμβούλιο της ΕΚΤ. Η τιμωρητική διάθεση της ΕΚΤ, άρα, όπως εκδηλώθηκε με την πρόσφατη απόφασή της, δείχνει ότι οι Ευρωπαίοι εταίροι-πιστωτές δεν προτίθενται να κουρέψουν περαιτέρω το ελληνικό χρέος, όπως τα περ. 70 δισ. ομόλογα που διακρατά η ΕΚΤ, ούτε να επιμηκύνουν τον δανεισμό με τρίτο μνημόνιο. Προτιμούν μάλλον να οδηγήσουν την Ελλάδα εκτός ευρωζώνης, ακόμη κι αν η έξοδος σημαίνει πτώχευσή της και απώλεια πολύ μεγαλύτερων ποσών, ακόμη κι αν η έξοδος σημαίνει βαθύτερη διακινδύνευση της ευρωζώνης.

Αλλωστε με το γερμανικής εμπνεύσεως PSI, μέγα μέρος του επικίνδυνου ελληνικού χρέους εξουδετερώθηκε μέσω υπαγωγής του σε ρήτρα ευρώ, σε καθεστώς βρετανικού δικαίου, και με εμπράγματες εγγυήσεις. Η Γερμανία αγόρασε πολύτιμο χρόνο και τώρα εκτιμά ότι είναι έτοιμη να ακρωτηριάσει την «ειδική περίπτωση» Ελλάδα, για πολιτική αξιοποίηση στο εσωτερικό της και για παραδειγματισμό των υπολοίπων PIIGS.

Φυσικά, οι υπολογισμοί της Γερμανίας και των άλλων σκληρών της ευρωζώνης πιθανότατα θα αποδειχθούν ανεδαφικοί, ίσως και καταστροφικοί για την Ευρώπη, ακόμη και για τους ίδιους. Αυτό όμως ελάχιστα παρηγορεί την Ελλάδα, η οποία επέπρωτο να είναι το πρώτο πρόβατο της αγέλης που πέφτει στον γκρεμό.

Η διάψευση της διαρκούς ευημερίας

Η κρίση που πλήττει την Ευρώπη δεν θα ξεπεραστεί μόνο με οικονομική διαχείριση. Η παραγωγή χρήματος από την ΕΚΤ και η έκδοση ευρωομολόγου θα ανακουφίσουν οπωσδήποτε τις δοκιμαζόμενες χώρες, αλλά δεν θα επιλύσουν την ασυμμετρία εντός της ευρωζώνης ούτε, πολύ περισότερο, θα προσφέρουν μακροπρόθεσμη θωράκιση της ΕΕ έναντι των αναδυόμενων υπερδυνάμεων BRIC. Η κρίση της Ευρώπης δεν είναι μόνο οικονομική, είναι και πολιτική και ηθική, είναι κρίση στρατηγικού μοντέλου. Το θαυμαστό κράτος πρόνοιας του μεταπολέμου οικοδομήθηκε βάσει κοινωνικού συμβολαίου, αλλά και διότι η Ευρώπη απορροφούσε πλούτο από την περιφέρεια για να στηρίξει την ευημερία του προνομιούχου λευκού ανθρώπου.

Η υπόσχεση της διαρκούς ευημερίας έχει διαψευσθεί, διότι συν τοις άλλοις η ευημερία εξετράπη σε καταναλωτική βουλιμία, σε απληστία και κατασπατάληση. Το καταναλωτικό τέρας της Δύσεως εξαντλεί όχι μόνο φυσικούς πόρους, όχι μόνο τον ανυπεράσπιστο πλούτο του Τρίτου Κόσμου, αλλά τώρα πλέον εξαντλεί τις ίδιες τις κοινωνίες, πλήττει τον δυτικό άνθρωπο. Ο άφρων δανεισμός δεν μπορεί πλέον να τροφοδοτήσει την άφρονα κατανάλωση, όταν οι πραγματικοί μισθοί μειώνονται και, ακόμη χειρότερα, όταν χάνονται εκατομμύρια θέσεις εργασίας και η φτώχεια κατατρώει τα μεσοστρώματα.

Στην περίπτωση της Ελλάδας, καναρινιού στο ανθρακωρυχείο της Ευρώπης, γνωρίζουμε πλέον ότι η χρηματοοικονομική βοήθεια είναι αναγκαία αλλά δεν αρκεί. Χρειάζεται επειγόντως ένα μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης και μαζί ένα ριζικά νέο τρόπο διαβίωσης, που θα διακρίνει σαφώς την ευημερία από τη σπατάλη, την αξιοπρέπεια από τη χλιδή, που θα προκρίνει τον γενναιόδωρο δημόσιο χώρο έναντι του κανιβαλικού πλουτισμού της αγέλης. Μιλάμε για ηθική και πνευματική ανασυγκρότηση. Μα πώς αλλιώς; Η κρίση, το βλέπουμε, δεν αφορά μόνο οικονομικά μεγέθη, αφορά ανθρώπους, ψυχές, αφορά τη βιόσφαιρα. Η αλλαγή παραδείγματος βίου είναι προαπαιτούμενο της βιώσιμης ανάπτυξης: αυτό πρέπει να κατανοήσουμε, αυτό να απαιτήσουμε, από τους εαυτούς μας, την πολιτική, τον πνευματικό κόσμο.