Οι όψιμες αλήθειες του Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο

Μετά δέκα χρόνια στην προεδρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο αποχωρήσας Πορτογάλος Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, μιλάει ανοιχτά για τα χρόνια της κρίσης, που άρχισε επισήμως το 2010 και συνεχίζεται. Σε συνέντευξή του στη γερμανική «Die Welt», περιγράφει τη διγνωμία των Ευρωπαίων ηγετών, μεγάλων και μικρών χωρών: άλλα αποφάσιζαν στις συναντήσεις κορυφής και άλλα έπρατταν ή έλεγαν στις χώρες τους. Οι επικρίσεις του στρέφονται κατά του Ελληνα πρωθυπουργού, αλλά και κατά του Γάλλου προέδρου.

«Μόνο λίγοι συμμετέχοντες στα συμβούλια κορυφής είχαν γενική θεώρηση των πραγμάτων, μικρές και μεσαίες χώρες συμμετείχαν μόνο λόγω των δικών τους συγκεκριμένων θεμάτων, άλλες χωρίς πραγματικό ενδιαφέρον», λέει ο Πορτογάλος πολιτικός. Αναφέρεται στην εποχή «Μερκοζί»: «Μερικοί πολιτικοί από μεγάλες χώρες δεν διακατέχονταν από υπευθυνότητα για την Ευρώπη. Δεν αντιλαμβάνονταν τις αποφάσεις σαν να ήταν δικές τους. Και όταν δημιουργείται η εντύπωση ότι δύο χώρες αποφασίζουν μόνες τους, ερμηνεύεται αυτό από τις άλλες ότι οι αποφάσεις τους επιβάλλονται».

Ο Μπαρόζο υπερασπίζεται εκ των υστέρων τον φεντεραλισμό και την ομόφωνη λήψη αποφάσεων στα συμβούλια αρχηγών. Ωστόσο, κατά τη μακρά θητεία του, η επιρροή και το κύρος της Επιτροπής βρέθηκαν στα χαμηλότερα σημεία, ο διακυβερνητισμός εκ μέρους των ισχυρών κρατών θριάμβευσε και ο ίδιος κατηγορήθηκε ότι πρόσδεσε την Επιτροπή στο άρμα της Γερμανίας. Οι παρεμβάσεις του συνήθως εξαντλούνταν σε παρασκηνιακές ενέργειες, που υπηρετούσαν τις αποφάσεις του γαλλογερμανικού άξονα ή και μόνο του Βερολίνου. Στη Σύνοδο του G20 στις Κάννες, τον Νοέμβριο 2011, όπως κατέγραψαν εκ των υστέρων οι Financial Times, όταν ο Γ. Παπανδρέου προπηλακίστηκε από τον πρόεδρο Σαρκοζί για το δημοψήφισμα, ο Μπαρόζο παρασκηνιακά κανόνιζε τηλεφωνικώς τη διάδοχη κυβέρνηση.

Ο πρώην στενός συνεργάτης του (2010-2014) Φιλίπ Λεγκρέν, επικεφαλής του Γραφείου Ευρωπαίων Συμβούλων Πολιτικής του Προέδρου, μετά την παραίτησή του, έγραψε το μπεστ σέλερ «European Spring. Why our Economies and Politics are in a Mess and How to Put Them Right», στο οποίο περιγράφει την αποτυχία της Ε.Ε. να αντιμετωπίσει γρήγορα και αποτελεσματικά την κρίση. Σε μία από τις πολλές συνεντεύξεις του, ο Λεγκρέν λέει τα εξής για την Επιτροπή και τον πρόεδρό της: «Ο ρόλος της Επιτροπής είναι να εκπροσωπεί το κοινό ευρωπαϊκό συμφέρον. Αντ’ αυτού, κατά τη διάρκεια της κρίσης, είτε αναδεικνυόταν ολοένα και περισσότερο ευθυγραμμισμένη με τη Γερμανία είτε κατέστη ενεργά το όργανο για να επιτύχει τους στόχους της η Γερμανία. Αυτό ήταν εξόχως καταστροφικό για την Επιτροπή, υπονόμευσε τη νομιμοποίησή της, υπονόμευσε την υποστήριξη για το ευρωπαϊκό εγχείρημα».

Ο σύμβουλος του πρώην προέδρου εντοπίζει μία από τις αιτίες της αφλογιστίας της Επιτροπής: έλλειψη λογοδοσίας. «Η Επιτροπή είναι αποστασιοποιημένη από τους ανθρώπους που επηρεάζει με τις αποφάσεις της. Δεν λογοδοτούν σε αυτούς. Σε μια κανονική χώρα, αν ο Ολι Ρεν ήταν υπουργός Οικονομικών και προκαλούσε βαθιά ύφεση εξαιτίας των λαθών του, πιθανότατα στις επόμενες εκλογές αυτός και το κόμμα του θα έχαναν την εξουσία. Στην Επιτροπή μπορείς να κάνεις όσα λάθη θέλεις. Συμβαίνουν σε μια ξένη χώρα μακριά, δεν σε επηρεάζουν στην καθημερινότητά σου, οπότε δεν λογοδοτείς ποτέ και σε κανέναν».

Ο Ζ.Μ. Μπαρόζο μέμφεται τους αρχηγούς των μικρών κρατών για ανακολουθία. Ομως αυτοί λογοδοτούν στους λαούς τους και συχνά πληρώνουν κόστος: καταψηφίζονται, τους καταπίνει η Ιστορία. Ο ίδιος δεν λογοδότησε σε κανένα πολιτικό σώμα, απέφυγε τα διλήμματα και τις σκληρές αποφάσεις, δεν αντιτάχθηκε ποτέ στη βούληση των ισχυρών.

Καλό για τη Γερμανία, καλό για την Ευρώπη…

Τα διαδοχικά ταξίδια στο Βερολίνο, των πρωθυπουργών της μεγάλης Γαλλίας και της μικρής Ελλάδας, είναι ενδεικτικά του συσχετισμού ισχύος στην Ευρώπη. Και οι δύο πρωθυπουργοί σπεύδουν να ζητήσουν από τη Γερμανίδα καγκελάριο πολιτικό χρόνο και χαλάρωση· διαφορετικά βέβαια ο καθένας. Ο Γάλλος πιέζεται από τις νόρμες του Συμφώνου Δημοσιονομικής Σταθερότητας και την άνοδο της Μαρί Λεπέν, ο Ελληνας ασφυκτιά υπό το πολλαπλό βάρος της βίαιης δημοσιονομικής προσαρμογής, των σαρωτικών διαρθρωτικών αλλαγών, και κυρίως από την ασυγκράτητη ύφεση και ανεργία.

Η καγκελάριος Μέρκελ δεν θα πει στους κ. Βαλς και Σαμαρά, τουλάχιστον προς το παρόν, κάτι ουσιωδώς διαφορετικό από ό,τι διακήρυξε τις περασμένες ημέρες ο υπουργός της επί των Οικονομικών στο γερμανικό κοινοβούλιο. Ο Β. Σόιμπλε, παρουσιάζοντας το προσχέδιο προϋπολογισμού, υποστήριξε μεταξύ άλλων: «Ο,τι είναι καλό για τη Γερμανία, είναι καλό για την Ευρώπη» (όπου καλό είναι οι διαρκώς και καθολικώς ισοσκελισμένοι προϋπολογισμοί) και «πρέπει να σταματήσει η χρηματοδότηση της οικονομίας με δανεικά».

Η πρώτη δήλωση του κ. Σόιμπλε, αποσπασμένη από τον ισοσκελισμό, είναι ικανή να φουντώσει όχι μόνο το τυφλό, άλογο αντιγερμανικό μένος στους δοκιμαζόμενους πολίτες της ευρωζώνης, αλλά και το μίσος των πληττομένων πολιτών εναντίον της δημοκρατίας και της πολιτικής. Ο ακραία ουσιοκράτης κ. Σόιμπλε θεωρεί ότι όλοι οι άνθρωποι, σε όλους τους τόπους, υπό όλες τις περιστάσεις, πρέπει να υπακούουν στις ίδιες αμετάβλητες προσταγές. Η δεύτερη δήλωσή του δείχνει απλώς έναν πολιτικό που δεν μιλά ούτε ως πολιτικός ούτε ως οικονομολόγος, μιλά απλώς σαν ιεροκήρυκας, που κατέχει εξ αποκαλύψεως την μία και μοναδική αλήθεια και κανονίζει τον ιδεατό κόσμο, τον δικό του κόσμο, ερήμην της πραγματικής ζωής και των υλικών της προϋποθέσεων, ερήμην των περιπλοκών της οικονομίας και των απαιτούμενων ελιγμών.

Στην ουσιοκρατία, αν όχι ιδεοληψία, του κ. Σόιμπλε, απαντούν με πολλούς διαφορετικούς τρόπους πολιτικοί και οικονομολόγοι. Εν όψει της προετοιμασίας της συνόδου κορυφής του G20 τον Νοέμβριο, o Αμερικανός υπουργός Οικονομικών Τζακ Λιου απηύθηνε έκκληση προς την Ευρώπη και την Ιαπωνία να ενισχύσουν τη ζήτηση και την επιχειρηματική δραστηριότητα. Στη διάσκεψη πιθανότατα θα συμφωνηθεί μια χρηματοδοτική ενίσχυση της παγκόσμιας οικονομίας με 2 τρισ. δολάρια με άμεση επιδίωξη τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Ο κ. Σόιμπλε αντιθέτως επιμένει ότι η εξυγίανση θα έρθει μόνο μέσω λιτότητας.

Ο πρόεδρος της ιταλικής Γερουσίας έχει άλλη άποψη: «Η λιτότητα με κάθε κόστος δεν είναι βιώσιμη», λέει ο Πιέτρο Γκράσο. Στην Ιταλία έχουν συγκεντρωθεί ήδη οι αναγκαίες 500.000 υπογραφές υπέρ της διεξαγωγής δημοψηφίσματος για τον τερματισμό της λιτότητας. Στους υπογράφοντες περιλαμβάνονται 54 βουλευτές του κυβερνώντος Δημοκρατικού Κόμματος.

Η επισφαλής ισορροπία των Ολάντ-Βαλς στη Γαλλία, η φυγή προς τα εμπρός του Μάριο Ρέντσι στην Ιταλία, η αστάθεια στην εξαντλημένη Ελλάδα, όλα συνηγορούν υπέρ μιας λελογισμένης απεμπλοκής της ευρωζώνης από την πάση θυσία λιτότητα. Προς το παρόν διαφωνεί η πλεονασματική και βραχυπρόθεσμα κερδισμένη Γερμανία. Εντούτοις, μπροστά μας βρίσκονται δύο μεγάλα ραντεβού: η ευρωπαϊκή διάσκεψη κορυφής για την απασχόληση και την ανάπτυξη, που έχουν ζητήσει οι Ρέντσι-Ολάντ, και η διάσκεψη του G20, όπου η βούληση των ΗΠΑ υπέρ της χαλάρωσης είναι δεδομένη. Για πόσο ακόμη η Γερμανία θα λέει όχι σε όλους και για όλα και με ποιο τίμημα;

Χρήσιμα τροχιοδεικτικά από την Ευρώπη

Kαθ’ οδόν προς τις ευρωεκλογές έχει μεγάλο ενδιαφέρον να παρακολουθούμε προσεκτικά τα μηνύματα από τις Βρυξέλλες, για να κατανοήσουμε όχι μόνο πώς βρεθήκαμε σαν χώρα στη θανάσιμη παγίδα χρέους, αλλά και για να αντλήσουμε τα στοιχεία ενός σχετικά αντικειμενικού παρατηρητή για την παρούσα κατάσταση της χώρας. Επιπλέον, ίσως ανιχνεύσουμε τι μπορούμε να περιμένουμε και τι όχι από την ευρύτερη ευρωπαϊκή οικογένεια και την προσώρας γερμανική ηγεμονία.

Τα μηνύματα άρχισαν με την ανεπίσημη δήλωση της Ανγκελα Μέρκελ και την επίσημη δήλωση του Ολι Ρεν, που επιβεβαίωσαν με ποια κριτήρια και ποιες προτεραιότητες επεβλήθη στην Ελλάδα το Μνημόνιο και η μεταφορά του χρέους της από τις ιδωτικές τράπεζες στα σύμμαχα κράτη. Μετά τρία έτη εσωτερικής υποτίμησης και ταυτόχρονων σκληρών δημοσιονομικών περικοπών και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, με εκτόξευση της ύφεσης και ανεργίας, τα ευρωπαϊκά συλλογικά όργανα έρχονται να μελετήσουν τις επιπτώσεις του πειράματος, το οποίο οργάνωσε και επέβαλε η ευρωηγεμονεύουσα ελίτ.

Πρώτο το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο: εξετάζει τη νομιμοποίηση της σύνθεσης της τρόικας, τη συμβατότητα των επιβληθέντων μέτρων προς το ευρωπαϊκό κεκτημένο, αλλά και την αποτελεσματικότητά τους. Η έκθεση των εισηγητών τα βρίσκει και τα τρία ελλιπή, στρεβλά και αλυσιτελή. Το Ευρωκοινοβούλιο δεν είχε και δεν μπορούσε να έχει αποφασιστικό ρόλο στη συγκρότηση της τρόικας και του πργράμματος διάσωσης των τεσσάρων χωρών της ευρωζώνης. Η έρευνά του διεξάγεται κατά τη λήξη των Μνημονίων, λίγο πριν από τις κρίσιμες ευρωεκλογές του Μαΐου· δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτε από τα ήδη τετελεσμένα. Παρ’ όλ’ αυτά η πολιτική και ηθική σημασία της έρευνας και της οποιασδήποτε κρίσης του παραμένει βαρύνουσα, εν όψει μάλιστα των μειζόνων εξελίξεων που κυοφορούν το δημοσιονομικό σύμφωνο και η τραπεζική ενοποίηση. Ας μην ξεχνάμε, το Ευρωκοινοβούλιο είναι το μόνο όργανο της Ε.Ε. που εκλέγεται απευθείας από τους λαούς, το μόνο που έχει τη μεγαλύτερη δυνατή πολιτική νομιμοποίηση.

Δεύτερη σπεύδει να αξιολογήσει τα αποτελέσματα των Μνημονίων η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (Ναι, η ίδια που συμμετείχε στον σχεδιασμό και την εφαρμογή των Μνημονίων, ως το εν τρίτον της τρόικας, μαζί με το ΔΝΤ και την ΕΚΤ.) Στην πρόσφατη ετήσια επισκόπηση της Κομισιόν για την απασχόληση και τις κοινωνικές προκλήσεις επικρίνεται η επιβληθείσα εσωτερική υποτίμηση ως πολιτική πρακτική με βαριές παράπλευρες συνέπειες, αν δεν συνοδεύεται με άλλες πρόνοιες, όπως λ.χ. η ενίσχυση της διαρθωτικής ανταγωνιστικότητας με επενδύσεις. Η Κομισιόν καταγράφει τις παράπλευρες συνέπειες στην Ελλάδα: ρεκόρ ανεργίας, ρεκόρ μετανάστευσης, ρεκόρ αναποτελεσματικής κοινωνικής προστασίας, κ.ο.κ.· εντέλει, ένας στους τρεις Ελληνες αντιμετωπίζει το φάσμα της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού.

Η Επιτροπή επισημαίνει κάτι ανησυχητικό για το άμεσο μέλλον: Η σταδιακή μείωση της ανεργίας μπορεί να μη συμβαδίζει με μείωση της φτώχειας, εξαιτίας της μισθολογικής πόλωσης και της διογκούμενης μερικής απασχολήσης. Αρα η προσοχή πρέπει να στραφεί όχι μόνο στη δημιουργία, αλλά και στην ποιότητα των θέσεων εργασίας. Εξαιρετικά σημαντική επισήμανση για όλη την Ευρώπη, κατεπείγουσα όμως για την Ελλάδα, του 60% νεανικής ανεργίας.

Οι αυτοκριτικές επισημάνσεις του Ευρωκοινοβουλίου και της Επιτροπής υποδεικνύουν, έστω εκ των υστέρων, ένα πεδίο συνδιαλλαγής με τους Ευρωπαίους εταίρους, ίσως και για άντληση πόρων, στο πλαίσιο ενός σχεδίου ανάκαμψης και ανάπτυξης, που φαίνεται ιστορικά αναγκαίο για όλη την Ευρώπη. Τούτο βεβαίως, εφόσον η Ευρώπη δεν επιθυμεί ακρωτηριασμούς και γεωπολιτική αναταραχή· αλλά μετά την αποτροπή του ντόμινο με την ελληνική θυσία, φαίνεται ότι δεύτερες σκέψεις, ψυχραιμότερες, αρχίζουν να αναδύονται. Σε αυτή την προοπτική πρέπει να καμφθούν και οι έξω φοβίες για ενδεχόμενη κυβερνητική αλλαγή, ώστε να βρεθεί στέρεο έδαφος συνομιλίας.

Η ευρωπαϊκή αυτοκριτική υποδεικνύει επίσης, και πρωτίστως, την τροπικότητα της εθνικής ανασυγκρότησης:

Προς μια οργάνωση «οικονομίας πολέμου» σε καιρό ειρήνης, κατά το μεσοπολεμικό αμερικανικό μοντέλο με το κράτος σε ρόλο μεγάλου εργοδότη έκτακτης ανάγκης. Το New Deal δημιούργησε 10 εκατομμύρια θέσεις εργασίας· στην Ελλάδα χάθηκαν 800 χιλιάδες θέσεις σε τρία χρόνια.

Προς την επείγουσα δημιουργική ένταξη των νέων: με προτροπή και διευκόλυνσή τους προς το επιχειρείν, με ουσιαστική ελάφρυνσή τους από φόρους και εισφορές, με κίνητρα για παραγωγή προστιθέμενης αξίας και καινοτομίας, για δημιουργία θέσεων ποιοτικής εργασίας. Πολλές συνδυασμένες δράσεις για ανάσχεση της πληβειοποίησης και του αποκλεισμού. Τίποτε λιγότερο.

Τι απέγινε εκείνο το πιστόλι

Παλιότερα, το παρασκήνιο των μεγάλων συμφωνιών έφτανε στο ευρύ κοινό με πολλά χρόνια καθυστέρηση, όταν άνοιγαν κρατικά αρχεία ή όταν κάποιος ηγέτης έγραφε απομνημονεύματα. Στην επιταχυμένη εποχή μας, επιταχύνεται αναλόγως και η εκροή πληροφοριών από το ουσιώδες παρασκήνιο. Ετσι, μετά δύο ή τρία χρόνια, μαθαίνουμε χαρακτηριστικές λεπτομέρειες για το πώς καταρτίσθηκε το πρόγραμμα διάσωσης της Ελλάδας και των άλλων χρεωμένων χωρών της ευρωζώνης, δηλαδή με ποια λογική και ποιες προτεραιότητες.

Ο πρώην πρωθυπουργός της Ισπανίας, Χοσέ Λουίς Θαπατέρο, στο βιβλίο του «El Dilemma», μετέφερε το κλίμα και τις ουσιώδεις λεπτομέρειες πίσω από τις κλειστές πόρτες της Συνόδου G20 των Kαννών, το 2011, όπου παίχτηκε το μέλλον των χωρών του Νότου και το άδοξο τέλος των εκλεγμένων πρωθυπουργών Ελλάδας και Ιταλίας. Ηταν οι μέρες πριν το δεύτερο ελληνικό μνημόνιο και το PSI, όταν ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου αποτόλμησε να ζητήσει δημοψήφισμα. Υπό μία έννοια, ο Ελληνας πρωθυπουργός προσπάθησε να δώσει συνέχεια στη δήλωσή του, την άνοιξη του 2010, ότι μπορεί να βάλει «στο τραπέζι το πιστόλι» της στάσης πληρωμών, λίγο προτού πάει στο Καστελόριζο για να ανακοινώσει στον ελληνικό λαό την υπαγωγή στο πρόγραμμα της τρόικας.

Το πιστόλι του Γ. Παπανδρέου υπήρχε πράγματι, δεν ήταν μπλόφα. Την ίδια περίπου εποχή, Μάιο του 2010, ο νομικός Lee Buchheit, διεθνής αυθεντία στην αναδιάρθρωση κρατικών χρεών, δημοσίευσε μια σύντομη μελέτη, στην οποία επεσήμανε ότι το 90% του ελληνικού χρέους διέπετο από το εθνικό δίκαιο και άρα η Ελλάδα μπορούσε να ορίσει τον τρόπο αναδιάρθρωσης του χρέους της από εξαιρετικά ευνοϊκή θέση. Επεσήμανε επίσης από τα 319 δισ. ευρώ του χρέους τον Απρίλιο 2010, τα 240 δισ. ευρίσκοντο σε χαρτοφυλάκια ευρωπαϊκών τραπεζών, οι οποίες μάλιστα εξήρχοντο από το κραχ του 2008 πληγωμένες και υπερμοχλευμένες. Αυτό ήταν το πιστόλι.

Ολοι γνωρίζουμε τη συνέχεια. Το πιστόλι καταρχάς απασφαλίστηκε, για να ξεφορτωθούν τα ελληνικά junk bonds οι γαλλογερμανικές τράπεζες, και να εξασφαλιστεί η ευρωζώνη από φαινόμενα ντόμινο. Εν συνεχεία το πιστόλι εκπυρσοκρότησε στα χέρια του Γ. Παπανδρέου· καθηρέθη ταπεινωτικά από την πρωθυπουργία, υπό όρους που περιέγραψαν ζοφερά ο Θαπατέρο και άλλοι Ευρωπαϊοι αξιωματούχοι. Κατόπιν, το πιστόλι εκπυρσοκρότησε ως PSI, και τσάκισε τα γόνατα των Ελλήνων ομολογιούχων, ιδιωτών, ασφαλιστικών ταμείων και κοινωφελών οργανισμών. Ηταν πια 2012, δύο χρόνια από τον Απρίλιο 2010. Το PSI το οργάνωσε νομικά ο Lee Buchheit. Τον Μάιο έγιναν εκλογές.

Ολα αυτά τα γνωρίζουμε. Αυτό που έμενε να μάθουμε ακόμη ήταν η εκτίμηση της ίδιας της Γερμανίδας καγκελαρίου Μέρκελ, με καθοριστικό ρόλο στον χειρισμό της ελληνικής κρίσης. Στην πρόσφατη σύνοδο κορυφής των ηγετών της Ε.Ε. η κ. Μέρκελ, με ειλικρίνεια και σαφήνεια, συνόψισε το ελληνικό δράμα, γιατί έπρεπε να θυσιαστεί η Ελλάδα: «Συζητούσαμε τότε εάν η Ελλάδα θα έπρεπε να βγει από την ευρωζώνη. Νομίζω ότι εάν συνέβαινε κάτι τέτοιο, στη συνέχεια θα εγκαταλείπαμε όλοι την ευρωζώνη» (εφημερίδα Le Monde, 21 Δεκ. 2013). Είναι ίσως η σημαντικότερη πολιτική περιγραφή της χρονιάς. Η περιγραφή της καγκελαρίου συνοψίζει τι απέγινε το «πιστόλι»· και μάς προσφέρει μια οδυνηρά αποκτηθείσα γνώση για τα όρια και τις δυνατότητες ελιγμών της χώρας, για τα όρια και τις δυνατότητες της ηγεσίας της, για τα όρια της Ευρώπης.

ζωγραφική: Τάσος Παυλόπουλος

Ο χρόνος της Αθήνας, ο χρόνος του Βερολίνου

Η συνάντηση του Ελληνα πρωθυπουργού με τη Γερμανίδα καγκελάριο, σήμερα, είναι αναλόγου σημασίας με τη συνάντησή τους τον Αύγουστο του 2012. Με μια διαφορά: στο πρώτο του ταξίδι μετά τις εκλογές, ο Αντώνης Σαμαράς ζήτησε ένα στήριγμα, έναν τρόπο συνύπαρξης τέλος πάντων, αφού πρώτα δήλωσε μετανοημένος για την προτέρα του στάση. Η Ανγκελα Μέρκελ τότε του είχε επισημάνει ότι θα πρέπει να κατανείμει δικαιότερα τα βάρη για να ανακουφίσει τους αδύναμους.

Στην παρούσα συνάντηση, ο Ελληνας πρωθυπουργός προσέρχεται για να ζητήσει πάλι στήριγμα, αφού έχει ήδη εφαρμόσει όσα του είχαν ζητηθεί τότε, τουλάχιστον πολλά, αν όχι όλα. Είναι εξαντλημένος. Στους δεκαπέντε μήνες που μεσολάβησαν από την πρώτη συνάντηση το οριακό πολιτικό κεφάλαιο του κ. Σαμαρά έχει εξαντληθεί, μαζί με την αντοχή του ελληνικού λαού. Η κυβέρνησή του, με οριακή και εύθραυστη πλειοψηφία, στηριζόμενη στο καταρρέον ΠΑΣΟΚ και στον έμφοβο ηγέτη του, δεν δύναται πλέον να εφαρμόσει άλλα μέτρα λιτότητας, περικοπών και υπερφορολόγησης, όπως απαιτεί η τρόικα. Το πρόγραμμα έχει φτάσει τη χώρα στα όριά της, χωρίς να διαφαίνεται έξοδος προς σταθεροποίηση και ανάκαμψη, και αυτό περιγράφεται πια όχι μόνο από ανεξάρτητους οργανισμούς και think tanks, αλλά και από το ΔΝΤ, τον αρχιτέκτονα του προγράμματος. Ακόμη και ο εκπρόσωπος του γερμανικού υπουργείου Οικονομικών παραδέχεται ότι υπήρξαν λάθη.

Είναι σαφές ότι ο κ. Σαμαράς θα ζητήσει να του δοθεί όχι μόνο συμπάθεια, αλλά και κάτι υλικό, απτό, ώστε να μπορέσει να χαλαρώσει τη θηλιά που πνίγει τον ελληνικό λαό, και νά πάρει και ο ίδιος μιαν ανάσα. Διότι πολιτικός του χρόνος τελειώνει. Δεν μπορεί να εμφανίζεται ενώπιον των πολιτών και να ζητά θυσίες και αίμα, υποσχόμενος free Wi-Fi. Το έπραξε άπαξ και η αξιοπιστία του κατακρημνίσθηκε.

Οι αμέσως προσεχείς μήνες περιλαμβάνουν σωρεία κρίσιμων αποφάσεων και δράσεων, για τις οποίες απαιτείται πολιτική ισχύς και νομιμοποίηση: προϋπολογισμός, ορισμός του δημοσιονομικού κενού και του κενού χρηματοδότησης, ελληνική προεδρία στην Ε.Ε., σύναψη νέου μνημονίου. Και τον Μάιο, διπλή εκλογική δοκιμασία. Η κυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ δεν μπορεί να αντλήσει ισχύ από το εσωτερικό, στο μέτρο που η εφαρμοζόμενη πολιτική της καταστρέφει τα κοινωνικά στρώματα που εψήφισαν τα δύο κόμματα. Η φοροεπίθεση στη μικροϊδιοκτησία απειλεί με αφανισμό τα μεσοαστικά και μικροαστικά στρώματα, υπερβαίνει και το έσχατο όριο αντοχής τους. Οθεν, η απαιτούμενη ισχύς, η ένεση πολιτικού χρόνου, υπό τη μορφή κάποιας ποσοτικής χαλάρωσης, ενός δοσίματος, αναζητείται στον ξένο παράγοντα, στο Βερολίνο.

Ομως οι πολιτικοί χρόνοι Βερολίνου και Αθήνας είναι εν πολλοίς ασύμπτωτοι. Η Γερμανία δεν επείγεται όσο η Ελλάδα. Δεν απειλείται με κατάρρευση· συσκέπτεται για να σχηματίσει κυβέρνηση συνασπισμού. Δεν γνωρίζουμε καν τι σκέπτεται μεσοπρόθεσμα για την Ελλάδα. Πιθανότατα η τακτικίστρια κ. Μέρκελ θα συγχαρεί τον κ. Σαμαρά και θα του πει «κάνε λιγάκι υπομονή».