Η ζωή ακολουθεί την τέχνη. Αν δεχτούμε ότι η ταινία Avatar είναι έργο τέχνης ― και γιατί να μην το δεχτούμε;― τότε αυτή η ταινία μπορεί να επηρεάσει την πολιτική συνείδηση των μαζών που τη βλέπουν με 3D γυαλιά πολύ πιο βαθιά και αποτελεσματικά από οποιοδήποτε βιβλίο, έντυπο μέσο ή προπαγάνδα άλλης συμβατικής μορφής.

Το οικολογικό, βιοσοφικό και αντιμιλιταριστικό πακετάρισμα της υπερπαραγωγής του Τζ. Κάμερον, όσο αφελές ή προφανές κι αν φαίνεται, είναι σε θέση να διαμορφώσει μια νέα στάση απέναντι στα μείζονα πλανητικά προβλήματα, και μάλιστα σε μια συγκυρία κατά την οποία τα ισχυρότερα κράτη δείχνουν να περιφρονούν τις ανησυχίες της παγκόσμιας κοινής γνώμης για την υπερθέρμανση και τις κλιματικές αλλαγές: Το Avatar συμπίπτει με την αποτυχία της Συνόδου της Κοπεγχάγης.

Δηλαδή, μια ποπ υπερπαραγωγή, διασταύρωση παραμυθιού, επιστημονικής φαντασίας, δράσης, και role playing game, μπορεί να πετύχει εκεί που αποτυγχάνουν οι πολιτικοί και οι ακτιβιστές. Αυτή είναι η ιδιαίτερη δύναμη της ποπ, από την έκρηξή της στη δεκαετία του ’60, έως τις πρόσφατες μεγάλες μυθικές αφηγήσεις, όπως ο Αρχοντας των Δαχτυλιδιών και το Matrix.

Το Avatar είναι συμπίλημα πολλών παραμυθιών και πολλών μοτίβων της ποπ κουλτούρας. Ο σεναριακός πυρήνας, η συνάντηση του εισβολέα λευκού με την ευγενή “άγρια” ιθαγενή, προέρχεται ατόφια από το μυθολογούμενο ρομάντσο της Ινδιάνας πριγκίπισσας Ποκαχόντας με τον λευκό άποικο Τζων Σμιθ ― που έδωσε αφορμή για βιβλία και ταινίες. Το περιβάλλον, το κόνσεπτ και πολλά μοτίβα του Αβαταρ, είνα παρμένα από προηγούμενα έργα επιστημονικής φαντασίας. Λ.χ. το σμίξιμο των αισθητήρων των εξωγήινων ανθρωποειδών Nαβί με τα ζώα τους, με το δέντρο των προσευχών και μεταξύ τους, έχει περιγραφεί πιο σκοτεινά και δυσοίωνα από τον Ντ. Κρόνεμπεργκ στο φιλμ Existenz, όπου οι άνθρωποι καλωδιώνονται τεχνοβιολογικά με συσκευές ονείρων και γκέιμς σε ένα πλατωνικό σύμπαν προβολών και ειδώλων. Οι επάλληλοι, ασύμπτωτοι κόσμοι του Matrix είναι επίσης παρόντες στο Αβαταρ, όπως και απόηχοι από το Solaris των Στάνισλαβ Λεμ και Ταρκόφσκι· η μάχη του κακού με το καλό, του σκότους με το φως, οι παράλληλες ανθρωπολογίες και οι γλώσσες όπως στον Αρχοντα των Δαχτυλιδιών, στον Πλανήτη των Πιθήκων, στο Star Wars, κ.λπ.

Δραματουργικά και αισθητικά το Αβαταρ δεν φτάνει, ούτε καν πλησιάζει, δημιουργίες όπως το Solaris, το Blade Runner, o Αρχοντας των Δαχτυλιδιών. Προφανώς: ο συγγραφέας Κάμερον δεν είναι Λεμ, Φίλιπ Ντικ, Τόλκιεν, και ο σκηνοθέτης Κάμερον δεν είναι Κιούμπρικ ή Ταρκόφσκι. Ωστόσο, είναι ικανότατος παραγωγός ποπ εικονοποϊας, κι επίσης αφοσιωμένος κήρυκας ενός ιδιοσυγκρασιακού New Age οράματος, όπως φάνηκε στην «Αβυσσο».

Κι έτσι το Αβαταρ, ερανιζόμενο και σαμπλάροντας κάθε πτυχή της επικής ποπ, των υπερβατικών ενοράσεων, της οικολογικής ρομαντικής αφήγησης, των διεπιστημονικών συνθέσεων, από την υπόθεση Γαία του Τζ. Λάβλοκ έως τη Νοόσφαιρα του Τεγιάρ ντε Σαρντέν, κατορθώνει μια προπαγάνδα εύληπτη, και γι’ αυτό λυσιτελή. Οι άνθρωποι δεν είναι άξιοι της ανθρωπινότητάς τους· είναι άπληστοι, μοχθηροί, αυτοκαταστροφικοί, πονηροί, υβριστικοί. [Παρομοίως περιγράφεται η ανθρώπινη κατάσταση στα πρόσφατα φιλμ District 9, Children of men, και στο παλαιότερο 12 Monkees.]
Αυτή η περιγραφή βρίσκεται κοντά στον πυρήνα της ρομαντικής οικολογίας και του ελευθεριακού ουτοπικού στοχασμού, από τον Ζαν Ζακ Ρουσσώ έως τον Φουριέ και τον Θορώ. Τα πλάσματα του πλανήτη Πανδώρα (οι Αλλοι) φέρουν την ελπίδα μετά την καταστροφή, επαναφέρουν τον εκπεσόντα άνθρωπο στην πρωταρχική κατάσταση της Χάρης, της ένωσης με το απέραντο δίκτυο της βιόσφαιρας και της νοόσφαιρας.

Φτιαγμένο με τον τρόπο του ποπ έπους και των παραισθητικών βίντεο γκέιμ, το Αβαταρ εκτός από οικολογικό κήρυγμα είναι, με τον τρόπο του, και σκληρά αντιμιλιταριστικό και αντιαμερικανικό. Καθρεφτίζει την ανησυχία των Αμερικανών πολιτών για τους συνεχιζόμενους πολέμους των ΗΠΑ σε μακρινά, “άλλα” εδάφη, με λεία ένα πολύτιμο ορυκτό· καθρεφτίζει την ανησυχία των Αμερικανών για την εικόνα τους στον κόσμο των άλλων, για την αυτοεκτίμησή τους.

Και, υπό αναλογία, μπορεί να έχει την προφητική επίδραση της ταινίας “Το σύνδρομο της Κίνας” το 1979 για τον κίνδυνο χρήσης πυρηνικών αντιδραστήρων: η ταινία προβλήθηκε 12 ημέρες πριν από το ιστορικό ατύχημα στον αντιδραστήρα του Three Mile Island στην Πενσυλβάνια.