Προς μια μερική αφήγηση του κόσμου

Σε γραφεία, αμφιθέατρα καφενεία, μπαρ, τηλεφωνήματα, σε σύντομες συναντήσεις του δρόμου, σε τηλεφωνήματα και e-αλληλογραφία, σε μπλογκ και φόρουμ, οι ενεργοί και ανεξάρτητοι δημοσιογράφοι όλο και συχνότερα μιλούν για την κρίση του Τύπου, για την κρίση του επαγγέλματος, για το διαρκώς ερχόμενο τέλος, για το διαρκώς αναδύομενο νέο.

Δεν φταίει η οικονομική κρίση ― όχι μόνο αυτή. Η ύφεση απλώς επιδεινώνει την ήδη χάλια κατάσταση, αναδεικνύει δομικά προβλήματα, καθυστερήσεις, αναδεικνύει πόσο ρευστό είναι το περιβάλλον της ενημέρωσης, της ψυχαγωγίας, της κυκλοφορίας λόγου εντέλει. Ο χείμαρρος του Διαδικτύου και των τηλεπικοινωνιών κατεβάζει ακόμη κουφάρια και θαύματα σε γραφεία και νοικοκυριά: μπλογκ, social networks, ταινίες, μουσικές, παιχνίδια, χρηστικούς οδηγούς, wikipedia, google, youtube, όλα τα θαυμαστά του Web 2.0 που μετασχηματίζουν την καθημερινότητα, ήδη αλλαγμένη από την κινητή τηλεφωνία, ήδη κορεσμένη από τα προψηφιακά μήντια (τηλεόραση, ραδιόφωνο).

Και ο Τύπος; Ο Τύπος, μοναδικός και προνομιακός παραγωγός περιεχομένου, ακαταμάχητος δημιουργός γνώμης και πολιτικού φρονήματος, συνδιαμορφωτής της νεωτερικότητας, από την αυγή του Διαφωτισμού έως τα τέλη του 20ού αιώνα, αυτός ο Τύπος των τολμηρών ανδρών, των καινοτόμων αστών, των επαναστατών, των φιλοσόφων και των λογοτεχνών, τώρα αργοσβήνει. Ο ψηφιακός 21ος αιώνας φαίνεται να τον προσπερνάει βιαστικά, απομυζώντας του τον λόγο, δηλαδή την μακρά εμπειρία κειμένου, δηλαδή τους γραφιάδες, και προσθέτοντας δυναμικά το οξύ πνεύμα των τεχνολόγων, των επιστημόνων, των καλλιτεχνών και των νεοεμπόρων ενός μεταϋλικού κόσμου.

Ακούμε να κλείνουν ιστορικά φύλλα στις ΗΠΑ, να γονατίζουν κολοσσοί στην Ευρώπη, παρά τις προσπάθειες προσαρμογής, παρά την αναμφισβήτητη ποιότητα της δημοσιογραφίας που προσφέρουν. Και γυρνάμε το βλέμμα στα καθ’ ημάς: βλέπουμε τις κυκλοφορίες να συρρικνώνονται απελπιστικά, να χάνεται η καθημερινή αναγνωστική συνήθεια, οι νέοι να μην πιάνουν εφημερίδα στα χέρια τους πλην αθλητικής· και την αγορά να συγκεντρώνεται στο τελευταίο ανάχωμα: την Κυριακή. Μια πολυέκδοση-πακέτο, με πολλά έντυπα, με περιοδικά, και ένθετα, με ταινίες και μουσικές premium, ένα πακέτο ενημέρωσης και ψυχαγωγίας για όλη την οικογένεια. Μα ακριβώς αυτό το πληθωριστικό πακέτο,το “απ’όλα δι’ όλους”, ίσως είναι το κύκνειο άσμα μιας εποχής, της παλιάς εποχής, όπου η εφημερίδα αξίωνε καθολικότητα στην αφήγηση του κόσμου, απευθυνόμενη σε ένα ευρύ, μαζικό κοινό, ανθρώπων που ήξεραν ανάγνωση, και συμμετείχαν στο κοινωνικό μέσα από συγκεκριμένες οργανώσεις της εργασίας, της οικογένειας, του χρόνου και του χώρου. Στον 21ο αιώνα η καθολικότητα είναι άλλου γένους, η εργασία μετασχηματίζεται μαζί με την αντίληψη του χρόνου και της εδαφικότητας, το νοικοκυριό παίρνει δεκάδες νέες μορφές, η ανάγνωση μετατοπίζεται: από το χάρτινο στατικό πεδίο που απαιτεί κρίση και φαντασία, στη δυναμική, διαρκούς ροής, πολυνηματική, πολυεικονική οθόνη. Η ανάγνωση μετατοπίζεται μαζί με τη ζωή, δεν χάνεται· οι αναγνώστες δεν χάνονται, μάλλον πληθαίνουν, αλλά τους χάνει το χαρτί.

Για να μη τους χάσει όλους, το χαρτί οφείλει να απαρνηθεί την αξίωση καθολικότητας που είχε στους περασμένους αιώνες. Δεν μπορεί να αφορά όλους, σε καθετί, σε κάθε πεδίο, με κάθε τρόπο. Οφείλει να εστιάσει και να εμβαθύνει, να διαλέξει κοινό, ομάδες κοινού με ορισμένα ενδιαφέροντα, ανάγκες και γούστα, και να υπηρετήσει αυτές τις ομάδες προσφέροντας μοναδικές ποιότητες. Από σούπερ μάρκετ, με όλα για όλους, σε χαμηλές τιμές, με υπερπροσφορές, να γίνουν μπουτίκ με επιλεγμένα είδη κορυφαίας ποιότητας, με υψηλή αναγνωρισιμότητα στο design, στο brand name, στον χαρακτήρα και το κύρος των υπογραφών. Είναι ένας δρόμος αυτός, ένας πιθανός τρόπος επιβίωσης.

Είναι δύσκολος δρόμος ασφαλώς. Μαθημένος σε τρόπους περασμένων εποχών, με μικροεξαρτήσεις, με αδράνειες, με κόπωση, με ελλιπή μόρφωση, χωρίς ισχυρά κίνητρα, ο έντυπος δημοσιογράφος καλείται τώρα να επανεφεύρει τον εαυτό του, να δυσκολέψει τον εαυτό του, να τον ξεπεράσει. Είναι ρίσκο χωρίς εξασφάλιση, πλην μιας: να κερδίσει το επάγγελμά του, να συνεχίζει να δουλεύει αξιοπρεπής και αυτάρκης, αφήνοντας πίσω του την αλαζονεία της 4ης εξουσίας, την οκνηρία και τη μονομέρεια. Οι απαιτητικές ομάδες κοινού ζητούν από τους δημοσιογράφους να είναι τα πρώτα φιλοπερίεργα βλέμματα, τα μαχητικά στόματα, οι ριψοκίνδυνες συνειδήσεις, οι story tellers των καιρών. Τίποτε λιγότερο. Αυτό μόνο άνθρωποι το μπορούν, κανένα hardware, κανένα software.

Advertisement